Büyük İmparatorlukların Çöküşü ve Rejim Değişiklikleri
Birinci Dünya Savaşı'nın en belirgin sonuçlarından biri, yüzyıllardır var olan büyük imparatorlukların dağılması ve bu imparatorlukların yerine yeni devletlerin ve farklı rejimlerin kurulmasıdır. Bu durum, Avrupa ve Orta Doğu'nun siyasi haritasını tamamen yeniden çizmiştir.
-
Rus Çarlığı / Rusya: Savaşın en dramatik rejim değişikliklerinden biri Rusya'da yaşanmıştır. 1917 yılında gerçekleşen Şubat Devrimi ile Çarlık rejimi yıkılmış, yerine kısa ömürlü bir Geçici Hükümet kurulmuştur. Aynı yılın Ekim ayında ise Bolşevik Devrimi ile Geçici Hükümet de devrilmiş ve komünist bir rejim (Sovyetler Birliği - SSCB) kurulmuştur. Bu, dünyadaki ilk komünist devlet denemesi olmuştur.
-
Osmanlı İmparatorluğu / Türkiye: Birinci Dünya Savaşı'nın mağlup devletlerinden olan Osmanlı İmparatorluğu, savaş sonrası işgallerle karşı karşıya kalmış ve nihayetinde 1922 yılında saltanat kaldırılarak yıkılmıştır. Yerine Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde başlatılan Milli Mücadele sonucunda, 1923 yılında Türkiye Cumhuriyeti ilan edilerek demokratik ve laik bir cumhuriyet rejimi benimsenmiştir.
-
Avusturya-Macaristan İmparatorluğu / Avusturya, Macaristan vb.: Habsburg Hanedanı'nın yönettiği Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, savaşın sona ermesiyle birlikte tamamen dağılmıştır. İmparatorluğun yerine Avusturya Cumhuriyeti, Macaristan Cumhuriyeti gibi bağımsız ulus devletler kurulmuştur. Ayrıca Çekoslovakya ve Yugoslavya gibi yeni devletlerin oluşumunda da bu imparatorluğun toprakları kullanılmıştır. Bu yeni devletlerin çoğu başlangıçta cumhuriyet veya krallık rejimlerini benimsemiştir.
-
Almanya İmparatorluğu / Weimar Cumhuriyeti: Savaşın sonunda büyük yenilgiye uğrayan Alman İmparatorluğu'nda iç karışıklıklar baş göstermiş ve 1918'de İmparator II. Wilhelm tahttan çekilmiştir. Bunun sonucunda Almanya'da monarşi sona ermiş ve yerine demokratik bir cumhuriyet olan Weimar Cumhuriyeti kurulmuştur. Ancak bu rejim, sonraki yıllarda yaşanan ekonomik krizler ve siyasi istikrarsızlıklar nedeniyle güç kaybetmiş ve II. Dünya Savaşı öncesinde Nazizmin yükselişine zemin hazırlamıştır.
Yeni Rejim Arayışları ve Totaliter Eğilimler
Savaş sonrası dönemde, özellikle yenilmiş veya savaştan istediğini alamayan ülkelerde, mevcut düzenin yetersiz kaldığı düşüncesiyle yeni ve güçlü rejim arayışları ortaya çıkmıştır. Bu arayışlar, bazı ülkelerde totaliter ideolojilerin yükselişine neden olmuştur.
-
İtalya: Birinci Dünya Savaşı'ndan galip devletler arasında ayrılmasına rağmen, İtalya beklediği toprak ve ekonomik kazanımları elde edememiştir. Savaş sonrası yaşanan ekonomik sıkıntılar, sosyal huzursuzluklar ve siyasi istikrarsızlıklar, Benito Mussolini liderliğindeki Faşist Parti'nin 1922'de iktidara gelmesine yol açmıştır. Böylece İtalya'da faşist bir diktatörlük rejimi kurulmuştur.
-
Almanya (Sonrasında): Weimar Cumhuriyeti'nin yaşadığı zorluklar ve 1929 Ekonomik Buhranı'nın etkileri, Almanya'da Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi'nin (Nazi Partisi) güçlenmesine yol açmıştır. Adolf Hitler liderliğindeki Nazi rejimi, 1933'te iktidara gelerek Weimar Cumhuriyeti'ni yıkmış ve totaliter bir diktatörlük kurmuştur. Bu rejim, İtalya'daki faşist rejime benzer özellikler taşımaktaydı.
Doğu Avrupa ve Balkanlardaki Değişimler
Birinci Dünya Savaşı, özellikle Orta ve Doğu Avrupa ile Balkanlar'da büyük bir siyasi yeniden yapılanmaya yol açmıştır. Çöken imparatorlukların toprakları üzerinde birçok yeni ulus devlet kurulmuştur. Bu devletlerin çoğu, kurulduklarında cumhuriyet rejimini benimsemiştir.
-
Polonya: Rusya, Almanya ve Avusturya-Macaristan İmparatorlukları'nın toprakları üzerinde yeniden bağımsız bir devlet olarak kurulmuştur.
-
Çekoslovakya: Avusturya-Macaristan İmparatorluğu'nun toprakları üzerinde kurulmuştur.
-
Yugoslavya: Avusturya-Macaristan ve Osmanlı İmparatorluğu'nun bazı eski toprakları üzerinde, farklı Slav halklarını bir araya getiren bir krallık olarak kurulmuştur.
-
Finlandiya, Estonya, Letonya, Litvanya: Rus İmparatorluğu'ndan ayrılarak bağımsızlıklarını ilan etmişlerdir.
Bu ülkelerdeki rejimler genellikle başlangıçta parlamenter demokrasiler veya anayasal monarşiler şeklinde ortaya çıkmıştır. Ancak sonraki yıllarda, siyasi çalkantılar ve uluslararası gerilimler nedeniyle bazıları otoriter veya diktatörlük rejimlerine kaymıştır.
Savaşın Getirdiği İdeolojik Dönüşümler
Birinci Dünya Savaşı, sadece mevcut rejimleri yıkmakla kalmamış, aynı zamanda yeni ideolojilerin ve yönetim biçimlerinin dünya sahnesine çıkmasına da zemin hazırlamıştır. Komünizm (Rusya), Faşizm (İtalya) ve Nazizm (Almanya) gibi totaliter ideolojiler, savaşın yarattığı belirsizlik, ekonomik yıkım ve toplumsal huzursuzluk ortamında güç kazanmıştır. Bu rejimler, halka istikrar ve düzen vaat ederek geniş kitleleri peşlerinden sürüklemiş ve uluslararası ilişkilerde yeni bir gerilim döneminin başlangıcı olmuşlardır.
Birinci Dünya Savaşı'nın rejimler üzerindeki etkisi, 20. yüzyılın siyasi gelişimini derinden etkilemiş ve II. Dünya Savaşı'na giden sürecin temellerini atmıştır.
