Hasankeyf’in tarihi dokusunu oluşturan önemli yapılardan biri olan Zeynel Bey Kümbeti, 1473 yılında Otlukbeli Savaşı’nda şehit düşen Zeynel Bey adına inşa edilmiştir. Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’ın oğlu olan Zeynel Bey, dönemin en önemli beylerinden biri olarak kabul edilirken, onun anısına inşa edilen bu yapı da Türk-İslam mezar mimarisinde ilk anıt mezar örneklerinden biri olmuştur.
Yapının kitabesinde de belirtildiği üzere kümbet, Abdurrahman oğlu Pir Hasan adlı mimar tarafından yapılmıştır. Dairesel bir taban üzerine sekizgen planla inşa edilen gövdesi, dışarıdan silindirik görünümüyle dikkat çekerken, içeriden sekizgen plana uygun şekilde yükselerek bir kubbe ile sonlanmakta, üzeri ise konik külah ile örtülmektedir. Bu mimari özellik, dönemin mühendislik anlayışını ve estetik bakış açısını ortaya koymaktadır.
Çini süslemeleriyle eşsiz bir yapı
Zeynel Bey Kümbeti’ni benzerlerinden ayıran en dikkat çekici unsurlarından biri, dış cephesindeki çini süslemelerdir. Özellikle gövdeyi saran çinilerle yazılmış “Allah-Muhammed-Ali” ifadeleri, hem dini bir sembol hem de sanatsal bir detay olarak öne çıkmaktadır. Bu yazılar, yapıya sadece estetik bir boyut değil, aynı zamanda mistik bir anlam da kazandırmaktadır.
Taşınarak korunan tarihî miras
Zeynel Bey Kümbeti, Ilısu Barajı’nın su toplama alanı içinde kalması nedeniyle 2017 yılında taşınmıştır. Döneminin en kapsamlı kültürel miras taşıma projelerinden biri olan bu operasyon kapsamında, kümbet özel bir platform üzerine yerleştirilerek yaklaşık 2 kilometre uzaklıktaki Hasankeyf Yeni Kültürel Park Alanı’na nakledilmiştir. Bu süreçte yapının orijinalliği korunmuş, her bir parçası titizlikle yerleştirilmiştir.
Hasankeyf’in simgelerinden biri
Bugün Hasankeyf’e gelen yerli ve yabancı ziyaretçiler, Zeynel Bey Kümbeti’ni yalnızca bir mezar yapısı olarak değil, Akkoyunlu Devleti’nin kültürel, mimari ve siyasi gücünün bir yansıması olarak da değerlendiriyor. Kümbet, bölgedeki tarihî dokuya hâlâ hayat veriyor ve Hasankeyf’in kültürel zenginliğine katkı sunmaya devam ediyor.
