DEMA BÊ (GELECEK ZAMAN)
Gelecekte yapılması düşünülen iş veya gelecekte olması beklenen durumu ifade eder. Yani henüz bu olay gerçekleşmemiş veya bu durum içerisinde bulunulmamaktadır. Kürtçe’de gelecek zamanı gösteren ekler; “- ê, dê, wê” dir.
Gelecek zamanda fiilin önüne ‘bi’ öneki getirilerek gelecek zaman oluşturulur. ‘Bi’ öneki şimdiki zamanın fiil köküne eklenir. Şimdiki zamandaki ‘di’ önekini kaldırıp yerine ‘bi’ getirirsek gelecek zamana dönüşür. Ayrıca yine şimdiki zamanda olduğu gibi yardımcı fiillerle oluşturulan bileşik veya türemiş fiilerde de durum aynıdır. ‘di’yı kaldırır yerine ‘bi’yı eklersek (tabi - ê, wê, dê eklerini unutmadan) gelecek zamanı oluşturmuş oluruz.
Ez ê bikim: Ben yapacağım
Tu yê bikî: Sen yapacaksın
Ew ê bike: O yapacak
Em ê bikin: Biz yapacağız
Hûn ê bikin:Siz yapacaksınız
Ew ê bikin: Onlar yapacaklar
Ez ê bixwim: Ben yiyeceğim
Tu yê bixwî: Sen yiyeceksin
Ew ê bixwe: O yiyecek
Em ê bixwin: Biz yiyeceğiz
Hûn ê bixwin: Siz yiyeceksiniz
Ew ê bixwin: Onlar yiyecekler
Olumsuz hali ise ‘bi’ yerine ‘ne’ konulmasıyla elde edilir.
Ez ê negrim: Ben kapatmayacağım
Tu yê negrî: Sen kapatmayacaksın
Ew ê negre: O kapatmayacak
Em ê negrin: Biz kapatmayacağız
Hûn ê negrin: Siz kapatmayacaksınız
Ew ê negrin: Onlar kapatmayacaklar
Ez ê ranexînim: Ben sermeyeceğim
Tu yê ranexînî: Sen sermeyeceksin
Ew ê ranexîne: O sermeyecek
Em ê ranexînin: Biz sermeyeceğiz
Hûn ê ranexînin: Siz sermeyeceksiniz
Ew ê ranexînin: Onlar sermeyecekler
Bazı yörelerde kullanılır “DÊ – WÊ” ‘- ê’ yerine kullanılır. Aralarında kullanım açısından hiçbir fark yoktur.
‘dê’ ve ‘wê’ yî de birkaç örnekte kullanalım.
Ez dê bimrim: Ben öleceğim
Tu dê werî: sen geleceksin
Ew dê baz bide: O koşacak
Em dê negihijin: Biz yetişemeyeceğiz
Hûn dê herin: Siz gideceksiniz
Ew ê bizivirin: Onlar dönecekler
Kevok wê azad bifirin: Güvercinler özgürce uçacak
Roj wê derkeve: Güneş doğacak
Em jî wê rojek bimrin: Biz de bir gün öleceğiz.
ALIŞTIRMALAR:
Aşağıdaki fiilleri altta verdiğimiz örnek çerçevesinde şimdiki zaman ve gelecek zamana göre çekimleyiniz ve Türkçe karşılığını yazınız.
firîn (uçmak), kolan (kazmak) sitendin (satın almak), Rabûn (kalkmak), nîşandan (göstermek), dîtin (görmek) nimêj kirin (namaz kılmak), birîn (kesmek), pirsîn (sormak) derketin (çıkmak)
Ez dibînim: Ben görüyorum Tu Ew..
Ez nabînim: Ben görmüyorum Tu Ew..
Ez ê bibînim: Ben göreceğim Tu Ew..
Ez ê nebînim: Ben görmeyeceğim Tu Ew..
Firîn: kolan: sitendin rabûn nîşandan
VAN PEYVAN JI BER BIKIN
Pazar: Yekşem
Pazartesi: Duşem
Salı: Sêşem
Çarşamba: Çarşem
Perşembe: Pêncşem
Cuma: În
Cumartesi: Şemî
Ocak: Rêbendan
Şubat: Reşemî
Mart: Adar
Nisan: Avrêl
Mayıs: Gulan
Haziran: Pûşper
Temmuz: Tîrmeh
Ağustos: Gelawêj, tebax
Eylül: Rezber, îlon
Ekim: Kewçêr, cotmeh, çiriya pêşîn
Kasım: Sermawez, mijdar, çiriya paşîn
Aralık: Berfanbar, kanûn
Mevsim: Demsal
İklim: Keş
Sonbahar: Payîz
İlkbahar: Bihar
Yaz: Havîn
Kış: Zivistan, çile
Doğu: Rojhilat
Batı: Rojava
Kuzey: Bakûr
Güney: Başûr
Doğu Anadolu: Rojhilata Enedolê
Güneydoğu: Başurê rojhilatê
Kuzeybatı: Bakûrê rojavayê
İç Anadolu: Enedola Navîn
Dörtyol, kavşak: Xaçerê
Geçit: Bihur
Köprü: Pir
Yolcu: Rêwî
Durak: Rawestgeh
Mahalle : Tax
Cadde : Papûr
Sokak : Kolan
Kaldırım: Piyader
Şehir: Bajar
Belde, kasaba : Bajarok
Eyalet: Parêzgeh
Özerk: Xweser
