Kozluk köylerinin isimleri çoğu kez köyün doğal özelliklerini veya tarihî değerlerini anlatır. Örneğin Yeniçağlar köyü Kürtçede “Zîlan” olarak anılır; bölgeye özgü bir akarsuya verilen bu ad, köyün doğal dokusuna işaret eder. Bu sıcak belgesel havasındaki haberimizde, Kozluk’un köylerini, tarihçelerini ve Kürtçe adlarını detaylarıyla ele alıyoruz.
Köylerin Çoğu İsimlerini Coğrafyadan Almış
Köylerin çoğu adaçayı, pınar ve doğal kaynaklarla çevrilidir. Örneğin Çevrecik köyü Kürtçede “Kanîya berê” (Eski Pınar) adını taşır. Benzer şekilde Yayalar köyünün Kürtçe adı “Kenik” olup, bölgedeki eski bir çeşmeyi vurgular . Bu kelime Kürtçede “çeşme” veya “pınar” anlamına gelir. Bu örnekler, köy isimlerinin su kaynaklarıyla doğrudan ilgili olduğunu gösterir. Bölgede her kaynak, her yaban gülü, her ırmak ve kaynak bir hikâyeye ve Kürtçe bir isme sahiptir.
Köy isimlerinde doğa ve tarım izleri de görülür. Örneğin Kavakdibi köyü Kürtçede “Melkîşa” olarak bilinir ; burada “Melik” ifadesi yöredeki eski bir yerel yöneticiyi işaret edebilir. Karpuzlu köyünün Kürtçe adı *“Selîvê”dir “selîv” kelimesi kabukla kaplı anlamına gelir. Bu adlar, yöre insanının yaşadığı toprakla, tarım ürünleriyle kurduğu gönül bağını gösterir. Yine Batman Kültür Sanat projelerinde de vurgulandığı gibi, Samanyolu köyü Kürtçede “Kanîkê” diye geçer.; “kanîk” kelimesi su kaynağı demektir. Aynı proje not eder ki Parmakkapı köyünün adı Kürtçede “Huskut”tur. Bu eski bir tereyağı sunma kaşığıdır ve köyün el sanatlarına işaret eder. Bu öyküler, köylerin bir taraftan mutfak kültürünü diğer yandan dağlardan inen suları sembolize eden isimleri bünyesinde barındırdığını anlatır.
Kültürel Miras da Köyleri İsimlendirmiş
Köylerin isimleri bazen coğrafyanın haricinde kültürel mirası da yansıtır. Beybağı köyünün Kürtçedeki adı *“Herbeloz”tur ve bu kelime köyün yakınlarındaki eski bir savaşı ya da efsaneyi hatırlatabilir. Beşkonak (Eski adıyla Beşkonak) köyünün Kürtçe adı *“Gola”dır ; “gola” kelimesi göl anlamındadır ve köyün yakınlarındaki gölete işaret edebilir. Her iki isim de bu yerleşimlerin tarih boyunca farklı kültürlerden izler taşıdığını gösterir.
Bazı köyler, Kürt dilinde köklü aileleri ve aşiretleri hatırlatır. Yanıkkaya köyü Kürtçede “Smaîlka” olarak anılır , Uzunyazı köyünün adı ise “Tojgan”dır. Uzunçayır köyünün Kürtçe adı *“Mîlikan”*dır ; bu isim “çobanlar” anlamındadır ve bölgenin geleneksel koyun sürülerine gönderme yapar. Anadolu’nun her köşesinde olduğu gibi, bu köy adları da ailenin, aşiretin ve toplulukların bu topraklardaki varlığını yansıtır. Özellikle Bekiran ve Reşkotan gibi Kürt aşiretleri bu köylerde çoğunluktadır. Örneğin Kavakdibi (Melkîşa) köyü Bekiran aşiretinin yaşadığı bir yerdir, Yanıkkaya (Smaîlka) da benzer şekilde Bekiran mensuplarınca nüfuslanmıştır.
Bir diğer dikkat çekici ad da Yedibölük köyüne aittir. Yedibölük’ün Kürtçe adı *“Mîşrîtan”dır ; bu kelime “mürşidlerin yeri” anlamındadır. Aşiretlerin manevi liderlerine ve yol göstericilerine atfedilmiş bu ad, köyün eski zamanlarda önemli bir sufî veya dedeler diyarı olduğunu düşündürür. Bu örnek, bir köyün isminin sadece coğrafi değil, aynı zamanda ruhani bir önemi de simgeleyebileceğini gösterir.
İsimler Günlük Yaşamdan Gelir
Köy isimleri günlük yaşamın içinden de gelir. Çayhan köyünün Kürtçe adı “Çayxan”dır . Burası eskiden çayın kenarında bir hanın olduğu, yani yolcuların dinlenip kahvaltı yaptığı bir yerleşimdi. “Çayxan” adı tam da “Çay kenarındaki han” demektir. Yine bölgeye bir örnek daha: Yayalar (Kenik) köyünde hâlen eski bir çeşme vardır; buranın adı “Kenik” olduğu için halk arasında “Kenikê Çeşmesi” olarak anılır.
Kozluk’un bu köyleri, doğadaki veya inşa edilmiş her varlığın Kürtçe bir karşılığını barındırır. Her pınar “kanî”, her han “xan”, her mezra “mezra” kelimeleriyle yaşatılır. Örneğin bir köyün eski camisi, bir mezraları ya da bir yayla, gündelik dilde Kürtçe adlarıyla tarif edilir. Bu durum, bölgede dilden dile aktarılan zengin bir kültürel miras demektir. Kısacası, Kozluk’un köyleri sadece coğrafi bir liste değildir; her köy adı, o köyde yaşayanların atalarından süregelen bir hikâyeyi taşır.
KOZLUK KÖYLERİ KÜRTÇE İSİMLERİ
Aşağıkıratlı Köyü – BAŞTIRMÊ XAR
Akağaç Köyü – ŞEDIRKÊ
Akçakışla Köyü – DERÇÖÇ
Akçalı Köyü – KÜSKET
Alıçlı Köyü – NORŞEN
Arıkaya Köyü – PETEXİYE
Armutlu Köyü – XIRBAK
Beşkonak Köyü – GÖLA
Beybağı Köyü – HERBELÜS
Bölükkonak Köyü – HERGEMO
Çamlıca Köyü – AYNÇIRKE
Çaygeçit Köyü – AYROMİYE
Çayhan Köyü – ÇAYXAN
Çayönü Köyü – REŞÂDARA
Çevrecik Köyü – KANİYA BERÊ
Danagözü Köyü – BAKIRNAZ
Dere Köyü – DERÊ
Derince Köyü – KÜRERİ
Dövecik Köyü – MALAGIR
Duygulu Köyü – APİKAN
Eskice Köyü – SUCÊ
Geçitaltı Köyü – GOX
Geyikli Köyü – MANGİK
Güllüce Köyü – SİCCAN
Gümüşörgü Köyü – TIMOK
Gündüzlü Köyü – MEZRAHALKE
Günyayla Köyü – BİZEZİYE
Gürpınar Köyü – MİRERİK
İnişli Köyü – BALÖ
Kaletepe Köyü – DAHLİK
Kamışlı Köyü – ŞEDİRKÊ
Karaoğlak Köyü – XEDİRE
Karpuzlu Köyü – SELİBÊ
Karşıyaka Köyü – DERŞWAN
Kavakdibi Köyü – MELKİŞA
Kayadibi Köyü – MANERA
Kocabey Köyü – ZENGOVÎYÊ
Koçaklar Köyü – ZUXUR
Konaklı Köyü – KAYNTER
Kulludere Köyü – NAWALAN
Kumlupınar Köyü – GOMİKA
Ortaca Köyü – CELDEKAN
Oyuktaş Köyü – ŞİKEFTAN
Örensu Köyü – SİPHİYE
Parmakkapı Köyü – HESKÜT
Pınarhisar Köyü – AYNHİSANE
Samanyolu Köyü – KANİKÊ
Seyrantepe Köyü – AYNÇIRKÊ
Seyitler Köyü – DEHLIK
Taşlıdere Köyü – HOLÊ
Taşlık Köyü – BERZANÊ JÖR
Tosunpınar Köyü – AYNGEBÎR
Tuzlagözü Köyü – MELEFAN
Ulaşlı Köyü – ŞELMO
Uzunçayır Köyü – MİLİKAN
Uzunyazı Köyü – TÖJGAN
Ünsaldı Köyü – DIRŞANE
Yukarıkıratlı Köyü – BAŞTIRMÊ JÖR
Yanıkkaya Köyü – RABAT
Yankılı Köyü – HÂFIKE
Yapaklı Köyü – BEYIKÊ
Yapraklı Köyü – PELKÊ
Yayalar Köyü – KANİK
Yazılı Köyü – BİNÊK
Yazpınar Köyü – CEZNÊ
Yedibölük Köyü – MİŞRİTAN
Yeniçağlar Köyü – ZİLAN
Yenidoğan (Asi) Köyü – ASÊ
Yenidoğan (Şabe) Köyü – ŞABÊ
Yıldızlı Köyü – KEWNEREZA
Ziyaret Köyü – ZİYARET
