Hoca Ahmet Yesevi (yaklaşık 1093-1166), Türk tasavvuf tarihinin en abidevi şahsiyetlerinden biri olarak kabul edilir. Büyük bir mutasavvıf, derin bir düşünür ve halk irfanının öncüsü olan Yesevi, sadece Orta Asya'da değil, Anadolu'ya kadar uzanan geniş Türk coğrafyasında İslam'ın yayılmasında ve Türk tasavvuf geleneğinin kökleşmesinde tayin edici bir rol oynamıştır.
Hayatı ve Tasavvufi Eğitimi
Yaklaşık 1093 yılında Sayram'da (bugünkü Kazakistan) doğan Ahmet Yesevi, küçük yaşta hem annesini hem de babasını kaybetmenin acısını yaşamıştır. Gençlik yıllarında Yesi şehrine (bugünkü adıyla Türkistan) göç eden Yesevi, burada dönemin önde gelen din âlimlerinden kapsamlı bir eğitim almıştır. Ancak onun manevi yolculuğundaki en kritik durak, Buhara şehri olmuştur. Yesevi, Buhara'da zamanının en saygın mutasavvıflarından olan Yusuf Hemedânî'nin dergâhına girmiş ve onun öğrencisi olmuştur. Hemedânî'nin vefatının ardından tasavvuf yolunda önemli bir konuma yükselmiştir.
Buhara'daki yoğun eğitim ve irşad döneminden sonra Yesi'ye dönen Hoca Ahmet Yesevi, kendi dergâhını kurarak faaliyetlerini yoğunlaştırmıştır. Bu dergâh, hem dini hem de ahlaki eğitimin verildiği bir merkez haline gelmiştir.
Türk İslam'ının Yürek Dili: Hizmetleri ve Eseri
Ahmet Yesevi’nin Türk dünyasındaki etkisi, büyük ölçüde İslam’ı Orta Asya Türk halkının kendi ana diliyle ve kültürel kodlarıyla anlatma biçiminden kaynaklanır. Arapça ve Farsçanın akademik dini dili olduğu bir dönemde, Yesevi sade bir Türkçe kullanarak dini kavramları ve tasavvufi bilgeliği halkın kolayca anlayabileceği bir seviyeye indirmiştir. Bu sayede, İslamiyet Türk toplumları arasında hızla ve kalıcı bir şekilde kök salmıştır.
Onun bu benzersiz yaklaşımının edebi mirası, en tanınmış eseri olan Divan-ı Hikmet’te vücut bulur. Sade bir Türkçe ile yazılmış bu eser, "hikmet" (bilgelik) adı verilen şiirlerden oluşur. Divan-ı Hikmet'in içeriğinde; Allah sevgisi, Peygamber sevgisi, tevazu, doğruluk, sabır, zühd (dünyadan el çekme) ve evrensel insan sevgisi gibi konular merkezdedir. Bu şiirler, Yesevi'nin felsefesinin en saf ifadesidir.
Felsefesi ve Anadolu'ya Uzanan Miras
Ahmet Yesevi’nin tasavvuf felsefesinin merkezinde, insanın değerinin dış görünüşüyle değil, kalbinin temizliği ve amellerinin samimiyetiyle ölçüldüğü inancı yatar. Onun öğretileri, ilahi aşk, hizmet, kardeşlik ve mutlak tevazu gibi değerler üzerine kurulmuştur.
Yesevi'nin dergâhında yetişen ve Yesevi Dervişleri olarak bilinen müridler, onun öğretilerini Orta Asya'dan alıp batıya, yani Anadolu'ya kadar taşımışlardır. Anadolu'nun Türkleşme ve İslamlaşma sürecinde öncü rol oynayan Hacı Bektaş-ı Veli, Yunus Emre ve Sarı Saltuk gibi büyük isimler, bu Yesevi geleneğinin dolaylı veya doğrudan takipçileri olmuşlardır. Bu yönüyle Ahmet Yesevi, Anadolu'daki tasavvuf geleneğinin de temelini atan manevi liderdir.
Hoca Ahmet Yesevi'nin Yesi'deki türbesi, ölümünün üzerinden yüzyıllar geçmesine rağmen, bugün hâlâ Türk-İslam dünyasının en önemli manevi ziyaret ve kültür merkezlerinden biri olarak kabul edilmekte ve yaşatılmaktadır. O, Türklerin İslam'ı benimsemesinde anahtar rol oynamış bir kültür ve inanç mimarı olarak anılmaktadır.
