Bor rezervi konusunda ülkemizin dünya ekonomisindeki yeri ve önemi nedir?

Yer altı kaynakları açısından zengin bir ülke olan Türkiye’de özellikle son yıllarda ön plana çıkan çok önemli bir maden var: Bor…

Türkiye, dünya bor rezervlerinin yüzde 73’üne tek başına sahip. Yer altındaki bu potansiyel, ekonomiye giderek daha büyük katkı sağlamaya başlıyor. Türkiye’den sonra dünyada en yüksek bor rezervi Rusya, Güney Amerika ve ABD’de bulunmaktadır.

Doğada 200’den fazla bor minerali bulunuyor. Ancak bunların hepsi aynı değeri taşımıyor. Türkiye bu konuda da şanslı bir ülke. Çünkü Türkiye’de en fazla tinkal, kolemanit ve üleksit çıkarılıyor. Bunlar, ticari öneme sahip minareler arasında yer alıyor.

Dünya bor rezervinin %73’ü Türkiye sınırları içerisindedir. En fazla Eskişehir'in Seyitgazi ve Balıkesir'in Sultançayır ilçesinde çıkarılan bor, farklı birçok sektörde kullanılıyor.

Camdan temizlik malzemelerine, sağlıktan enerjiye kadar pek çok alanda karşımıza çıkıyor. Kullanım alanlarına her geçen gün bir yenisi ekleniyor.

Bor madeninin geçmişi oldukça eski dönemlere ve medeniyetlere uzanmaktadır. İlk olarak 4000 sene önce ortaya çıkartılan bu maden, yine ilk kez Tibet’te kullanılmıştır. Sonraki dönemlerde Hititliler ve Sümerliler tarafından gümüş ve altın işçiliğinde kullanılan bor madenini Araplar ilaç, Eski Yunanlılar temizlik, Romalılar cam ve Mısırlılar mumyalama ile alakalı işlerde kullanmışlardır. Yani son dönemde fazlasıyla ismini duysak da aslına bakarsanız bu maden eski dönemlerde de sıkça kullanılmaktaydı.

Günümüze gelindiğinde, özellikle ham madde kaynaklarının hızla tükenmesi ve sanayinin birçok dalında kullanılması sebebiyle borun önemi her geçen gün artmaktadır. Bakıldığında, tarım, temizlik, metalurji, seramik, ahşap koruma, cam, yalıtım, tekstil tipi fiberglass, sağlık, enerji gibi önemli birçok alanda bor madeni kullanılmaya başlanmıştır.

Geleceğin madeni olan bor, hangi alanlarda kullanılmaktadır?

Bugün Türkiye’de kullanılan bor madeninin %36’sı cam, %31’i seramik, %9’u temizlik- deterjan, %7’si tarım, %4’ü tutkal, %14’ü ise diğer alanlarda kullanılmaktadır. Sektörel bazda dünyada da benzer bir durum söz konusudur. Bakıldığında dünya bor tüketim dağılımını; %47 cam, %16 tarım-gübre, %15 seramik, %2 temizlik ve deterjan ve %20 diğer sektörler oluşturmaktadır.

Türkiye’de bor ve bor ürünlerinin üretilmesi, işletilmesi ve pazarlanması faaliyetlerini gerçekleştirme görevi 2840 sayılı Kanunla Eti Maden’e verilmiştir.

Bu doğrultuda Eti Maden, son kullanıcıya yönelik bor içerikli ürünler üretilmesine (deterjan, gübre, cam elyafı v.b.), ileri teknoloji bor ürünlerinin üretim yöntemlerinin belirlenmesine ve üretilmesine yönelik olarak çalışmalar yapmaktadır.

Türkiye dünyadaki bor talebinin ne kadarını karşılıyor?

Zengin bor rezervlerine sahip olan Türkiye, kapasitesiyle dünyadaki talebin yüzde 59’unu karşılıyor.

Yeraltı kaynakları açısından zengin bir ülke olan Türkiye’nin sahip olduğu en değerli madenlerinden biri şüphesiz bor. Öyle ki Türkiye, bor rezervleri bakımından dünyanın bir numaralı ülkesi konumunda bulunuyor. Türkiye’nin ardından sırayı ABD, Çin, Rusya, Kazakistan ve Güney Amerika alıyor.

Dünyada 4 bin yıldır varlığı bilinen borun Türkiye’de ne zaman keşfedildiğine ilişkin kesin bir bilgi bulunmuyor. Ancak Doğu Roma İmparatorluğu döneminden beri Anadolu topraklarında bu değerli madenin varlığının bilindiği tahmin ediliyor.

Türkiye’de borla ilgili çalışmaların geçmişi 1800’lü yıllara dek uzanıyor. 1865’te bir Fransız şirketine 20 senelik işletme imtiyazı verilmesiyle borla ilgili çalışmalar başladı. 1900’lü yılların ilk çeyreğine kadar pek çok yabancı şirket bu imtiyazlar sayesinde bor madenlerini işletti.

Yabancı işletmelere verilen imtiyazlar 1944’te sona erdi. Dünya bor rezervlerinin yüzde 73’üne sahip Türkiye’de, yerli kuruluşların yaptığı ilk çalışmalar da aynı dönemlerde başladı. Çalışmaları Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) ve Etibank gibi kuruluşlar yürüttü. Türkiye’de borla ilgili çalışmaları 1978’den bu yana Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü yapıyor.

Bor madeninin Türkiye ekonomisine katkısı nedir?

Eti Maden’in bor satışları 2016 yılında, 1.78 milyon ton, 711 milyon Dolarlık satış gerçekleştirmiştir. Eti Maden’in satış gelirlerinin ise %96’sı ihracat gelirlerinden oluşmuştur. Eti Maden’in bor satışları 2017 yılı temmuz ayı sonu itibariyle 1.16 milyon ton cevher ile 423 milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir.

Dünyada bor ürünlerinin tüketimi yaklaşık olarak 4 milyon tondur. Dünya bor talebinin yaklaşık 2022 yılında, %59’u Eti Maden tarafından karşılanmış olup, 2.7 milyon ton üretim kapasitesiyle Eti Maden en çok üretim yapan şirket konumundadır.