Küresel Isınma Nedir?
Küresel ısınma ya da iklim değişikliği olarak adlandırılan, canlıların
yaşamını pek çok bakımdan tehdit eden sürece kısaca Küresel Isınma deniliyor.
İnsan tarafından atmosfere verilen gazların sera etkisi
yaratması sonucunda dünya yüzeyinde sıcaklığın artmasıyla küresel ısınma oluşuyor.
Sera etkisinin artması, atmosferin üst bölümünün yani stratosferin soğumasına,
alttaki troposferin ise ısınmasına yol açıyor.
Küresel Isınmanın Nedeni?
Son yüzyılda ciddi bir artış gösterdiği belirtilen küresel
ısınmanın en önemli nedeni, sera gazlarının (GHG) sanayileşmeyle birlikte insanların
faaliyetleri sonucu atmosfer içindeki emisyonlarının çok önemli oranlarda
artmasıdır.
Küresel ısınmanın başlıca nedenleri:
1- Nüfus ile doğru orantılı olarak dünya genelinde tüketimin
artması
2- Çarpık kentleşme
3- Yeşil alanların
tahrip edilmesi
4- Petrol ve benzin
kullanımının dünya genelinde %300 oranın artması
Küresel Isınma Nasıl Ortaya Çıktı?
Dünya’nın ortalama sıcaklığının 1906-2005 yılları arasında
yaklaşık 0,74°C arttığı görülüyor. Üstelik sıcaklık artışı giderek hızlanıyor.
Deniz seviyelerinin yükselmesi, buzulların giderek erimesi, okyanusların
sıcaklığındaki artış gibi pek çok gözlemsel olgu da Dünya’nın ortalama
sıcaklığının artmakta olduğunu gösteriyor. 1880-2011 yılları arasındaki en
sıcak 13 yılın 11’i 2001-2011 arasında yaşandı.
1979’dan beri yapılan gözlemler her on yılda bir karaların
sıcaklığının ortalama 0,25°C, denizlerin sıcaklığının ise ortalama 0,13°C
arttığını gösteriyor. Denizlerin karalara göre daha yavaş ısınmasının nedeni
ısı kapasitelerinin karalara göre daha yüksek olması. Ayrıca denizler
buharlaşma yoluyla karalara göre çok daha fazla ısı kaybediyor.
İklim değişikliği çok önemli sonuçlara yol açabilir. Örneğin
ortalama sıcaklığın artması, denizlerin yükselmesine ve çöllerin büyümesine
neden olabilir. Bunun yanı sıra bazı bölgelerde kuraklığın artmasıyla zirai
üretim azalabilir. Ayrıca iklim değişiklikleri sel, fırtına gibi doğal
afetlerin artmasına ve okyanusların asitlik derecesinin değişmesine de neden
olabilir.
Küresel Isınma Nasıl Önlenir?
1- Bol bol
ağaçlandırma yaparak
2- Elektrikli
aletleri daha az kullanarak.
3- Çevre konusunda
daha bilinçli davranarak.
4- İhtiyacımız
olmayan şeyleri satın almayarak tükenmeyerek
5- Bozulan makineleri
atmak yerine tamir ederek
6- Naylon ve plastik maddeleri çok daha az kullanarak
7- Poşet yerine kese
kağıdı kullanarak
8- Kullanılan
plastik, cam ve kağıtları çöpe atmak yerine geri dönüşüme göndererek
9- Ozon tabakasını
korumaya yönelik somut adımlar atılması
10- Kimyasal ham
madde kullanımının en aza indirgenmesi
KÜRESEL ISINMA VE OZON TABAKASININ İNCELMESİ SÜREÇLERİ
Ozon, bir sera gazıdır. Atmosferdeki ozon dağılımı ile,
iklim değişikliği arasında önemli ilişki vardır.
Geçtiğimiz 10 yıllık dönemlerde oluşan, stratosferik
ozondaki incelme ve küresel troposferik ozondaki artışlar, iklim değişikliğine
katkıda bulunmaktadır. Küresel ısınmanın bir sonucu olarak, ozon düzeyleri,
yeryüzünde artmıştır. İklim değişikliğini etkileyen bu katkılar önemlidir.
Ancak diğer tüm sera gazlarının toplam katkısı ile karşılaştırıldığında, bu
etkinin sınırlı olduğu görülür.
Kloroflorokarbon(CFC), Hidrokloroflorokarbon (HCFC) ve
Halonlar gibi, ozon incelten gazlar, aynı zamanda, iklim değişikliğine de
katkıda bulunmaktadır. Bu nedenle ozon ve iklim değişikliği arasında, dolaylı
bir ilişki vardır.
Ozon Tabakasının İncelme Süreçleri
Dünya'daki insan aktivitelerine bağlı, stratosferik ozon
İncelmesindeki aşamalar:
1) Halojen kaynaklı gazlar, insan aktiviteleri ve doğal
işlemlerle yeryüzeyine atılır.
2) Halojen kaynaklı gazlar, atmosferde toplanır, rüzgar ve
diğer hava hareketleriyle, atmosferin alt tabakalarına dağılır.
3) Halojen kaynaklı gazlar, hava hareketleriyle stratosfere
taşınır.
4) Çoğu Halojen kaynaklı gaz, stratosferde, Güneş'ten gelen
ültraviyole(UV) radyasyonla, kimyasal reaksiyona girerek, etkili halojen
gazlara dönüşür.
5) Etkili halojen gazlar, tropikal enlemler dışında, tüm
küre üzerinde,stratosferik toplam ozonun, kimyasal bozulmasına sebep olur.
Kutuplu stratosferik bulutlar, kutup bölgesinde, kışın ve ilkbaharda, halojen
gazlar vasıtasıyla, ozon tabakasındaki incelmeyi artırır.
6) Etkili halojen gazları içeren hava, traposfere döner ve
bu gazlar, bulut ve yağmur içerisindeki nemle, havadan yeryüzeyine
uzaklaştırılır.
GÜNEŞİN ZARARLI IŞINLARINDAN CANLILARI KORUYAN OZON TABAKASI ATMOSFERİN HANGİ KATMANINDA BULUNUR?
Atmosferdeki sera gazları miktarının aşırı artmasından
kaynaklanan küresel ısınmaya neden olan gazların başında atmosfere salınan
yüksek miktardaki karbondioksit gelmektedir.
Atmosferdeki ozonun %90’ı, Stratosferin üst kısmında yer
yüzeyinden 15-50 km arasında yer almaktadır. Toplam ozonun bulunduğu tabakaya
Ozon tabakası adı verilmektedir. Ozan
tabakası Güneş’ten gelen UV-B ve UV-C gibi zararlı ışınlarını tutarak Dünyanın
yüzeyine ulaşmasını ve canlıların yaşamını tehdit etmesini önler.
OZON TABAKASININ OLUŞUMU NASILDIR?
Fotosentez sonucunda oksijenin stratosfer tabakasında
birikmesiyle güneş ışınları bu tabakada bulunan oksijen moleküllerine çarpmış
ve bu moleküllerin iki oksijen atomuna bölünmesini sağlamıştır. Bunun sonucunda
oksijen atomları ile oksijen molekülleri birleşerek ozon molekülünü, o da ozon
tabakasını oluşturmuştur.
Canlıların korunmasını sağlayan Ozon tabakası kimyasalların
da etkisiyle delinme tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Dünyada kullanılan
azot, klor, hidrokloroflorokarbonlar (HCFC), kloroflorokarbonlar (CFC) gibi
maddelerin etkisiyle ozon tabakasındaki incelme özellikle Güney Kutbu'nda
görülmüştür
Atmosferdeki sera gazları tarafından uzaya yayılması
engellenen aşırı ısının önemli bir kısmı okyanuslar tarafından soğuruluyor. Bu
durum yeryüzünün ortalama sıcaklığının daha yavaş bir biçimde artmasına neden
oluyor. Ancak okyanus suları ısındıkça
etkinlikleri de azalmaktadır. Bu durum 1900’lerin ikinci yarısında tespit
edilmiş sulardaki ısınmanın üçte birinin, atmosferdeki ozon seviyesinde yaşanan
değişimlerle bağlantılı olduğu ortaya konulmuştur. CFC kullanımının yasaklanması ile ozon
tabakasının incelmesinin durduğu hatta tabakanın kendi kendini tamir ettiği ve
kalınlaştığı belirtilmiştir.
Ozon Gazının İklim Değişikliği Üzerine Etkisi
İklim değişikliğinin ana nedenlerinden biri küresel
ısınmadır. Küresel ısınmaya ise sera gazlarının neden olduğu bilinmektedir.
Ozonun bir sera gazı olması nedeniyle, ozon ve iklim değişikliği arasında
önemli ilişki vardır. Ozon tabakasındaki incelme, tek başına iklim değişikliğinin
ana nedeni değildir. Sonuç olarak; ozon iklimi, iklim de ozonu etkilemektedir.
Geçmiş yaklaşık 30 yıllık periyotta oluşan stratosferik ozon
incelmesi ve küresel troposferik ozondaki artışların iklim değişikliğine
katkısı olduğu düşünülmektedir. İklim değişikliğine neden olan bu katkılar
önemlidir, ancak diğer tüm sera gazlarından kaynaklanan toplam katkı ile
karşılaştırıldığında küçük olduğu görülmektedir.
Hükümetler arası İklim Değişikliği Panelinin (IPCC) 2007 Yılı Değerlendirme Raporunda; troposferik ozonun küresel ısınma üzerine etkisinin, karbondioksit’in yaptığı etkinin ancak % 25’i kadar olduğu belirtilmektedir.
OZON TABAKASI İNCELİRSE NE OLUR
Ozon tabakasının incelmesi halinde dünyaya ulaşan zararlı güneş ışınları cilt kanseri ve bağışıklık sistemi rahatsızlıklarının artmasına yol açacak, ekolojik denge bozulacaktır.
OZON TABAKASI HANGİ KATMANLARDA BULUNUR?
Atmosferdeki ozonun %90’ına yakını, yer yüzeyinden itibaren
yaklaşık 10–50 km (32.000–164.000 feet) seviyeleri arasında bulunan stratosfer
tabakası içinde yer alır. Geri kalan %10’luk ozon miktarı ise yerden yaklaşık
10–15 km’ye kadar uzanan troposfer tabakası içinde bulunmaktadır. Ozon yıl
boyunca ekvator kuşağı üzerindeki stratosfer tabakasında üretilmekte, hava
hareketleri ile buradan kutuplara doğru taşınmaktadır.
OZON TABAKASINI NASIL KORURUZ?
-CFC ve HCFC içeren spreyleri kullanmayın
-Buzdolabınızın ve derin dondurucunuzun termostatını doğru
sıcaklığa ayarlayın
-Aracınızda ozon tabakasına zarar veren maddeleri içermeyen
klimaları tercih edin
-Buzdolabını, kondansatörün bulunduğu arka tarafta düzenli
olarak temizleyin
-Eski buzdolapları, dondurucular veya klima üniteleri,
yasaklar uygulamaya konmadan önce üretilen ozon tabakasını incelten maddeler
içerebilir. Bakım ve geri dönüşümünü sağlayın
OZON TABAKASININ DELİNMESİ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE SEBEP OLUR MU?
Ozon tabakasında meydana gelen delinmenin doğrudan iklim değişikliğine neden olmayacağı ancak Güney Yarım küre üzerindeki iklimi etkilediğini söylemek mümkündür. Zararlı UV ışınlarının bir kısmı ozon deliği boyunca kayar ancak bu güneş enerjisinin yüzde birinden az bir kısmı kadardır. Bu yüzden ozondan kaçan UV ışınlarının gezegen üzerinde küresel ısınmaya sebep olduğunu söylemek pek mümkün değildir.
OZON TABAKASININ KORUNMASINA YÖNELİK ÇALIŞMALAR
Ozon tabakasının korunması amacıyla; ilk kez 1985 yılında
“Ozon Tabakasının Korunması İçin Viyana Sözleşmesi” kabul edilmiştir. Bu
sözleşme; araştırma, ozon tabakasının sistematik gözlenmesi, CFC üretiminin
izlenmesi ve bilgi paylaşımı hususlarında hükümetler arası iş birliğinin
sağlanmasını teşvik etmiştir. İkinci olarak, Eylül 1987’de “Ozon Tabakasını
İncelten Maddelere İlişkin Montreal Protokolü” kabul edilmiştir. Montreal
Protokolü ile periyodik olarak yapılan bilimsel ve teknolojik değerlendirmeler
temel alınarak, azaltım takvimi revize edilebilecek şekilde oluşturulmuştur.
196 ülkenin taraf olduğu Montreal Protokolü, çevre konusunda
oluşturulmuş en başarılı çok taraflı anlaşma olarak tanımlanmaktadır. Türkiye;
protokole 19 Aralık 1991 tarihinde taraf olmuştur ve tüm değişikliklerini kabul
etmiştir. Ülkemiz Montreal Protokolünün uygulanmasında en başarılı ülkeler
arasında yer almaktadır. “Ozon Azalması Bilimsel Değerlendirmesi”ne (2010)
göre; ozon tabakasının kendisini onarması için konulan hedef 1980 yılı
değerleridir. Kuzey yarımküre orta enlemlerinde ozon değerlerindeki iyileşmenin
2015 yılından itibaren başlayacağı, 2050’li yıllarda ise ozon değerlerinin 1980
yılı seviyesine döneceği beklenmektedir.
0 yorum