12 Eylül 1980 sabahı Türkiye, siyasi ve toplumsal tarihinde derin izler bırakan bir askeri darbeyle uyandı. Türkiye tarihine “en acımasız darbe” olarak geçen 12 Eylül darbesi, sağ siyasetten sola, demokratlardan dindarlara kadar her kesime büyük zararlar verdi.
Aylardır süregelen siyasi istikrarsızlık, parlamentoda uzlaşılamaması ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin yapılamaması, giderek artan ekonomik sorunlar ve yoğunlaşan iç çatışmalar, Silahlı Kuvvetler'in yönetime el koyma kararına bahane oldu. Fakat aradan geçen yıllar, aylardır süren kaosun nasıl olur da bir anda durmasına cevap bulamadı… Yoksa ülkeyi askeri darbeye götüren bütün olaylar ve cinayetler, tek merkezden mi planlanıyordu?
Sabah saat 03:00'te TSK, "emir-komuta zinciri" içerisinde ve "İç Hizmet Kanunu'nun verdiği Türkiye Cumhuriyeti'ni kollama ve koruma görevini" yerine getirmek amacıyla darbeyi gerçekleştirdiğini duyurdu. Ülke yönetiminin başına Milli Güvenlik Konseyi (MGK) geçti ve başkanlığına Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren getirildi. Konsey'in diğer üyeleri ise Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Nurettin Ersin, Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya ve Jandarma Genel Komutanı Orgeneral Sedat Celasun'dan oluştu.
Darbe anında Adalet Partisi (AP) lideri Süleyman Demirel başkanlığındaki bir azınlık hükümeti iktidardaydı. Bu hükümet, Milliyetçi Selamet Partisi (MSP) ve Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) tarafından dışarıdan destekleniyordu. Ana muhalefet ise Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) idi.
Darbe sonrasında Türkiye'de siyasi hayat adeta durma noktasına geldi. Birçok siyasi parti, sendika ve dernek kapatıldı. Yeni bir anayasa hazırlandı ve siyasi isimlere yasaklar getirildi. Parlamenter sistemde köklü değişiklikler yapıldı. Demokrasiye geçiş süreci, yaklaşık üç yıl sonra, 6 Kasım 1983'te yapılan genel seçimlerle yeniden başlatıldı.
Adalet Bakanlığı'nın resmi verilerine göre, darbenin ardından 650 bin kişi gözaltına alındı ve 52 bini tutuklandı. 1 milyon 680 bin kişi fişlendi ve 14 bin kişi vatandaşlıktan çıkarıldı. Sıkıyönetim mahkemelerinde 210 bin dava açıldı ve 230 bin kişi yargılandı. Bu yargılamalarda 7 bin kişi hakkında idam cezası istendi.
Bu karanlık dönemde yaşanan acılar da büyüktü. Cezaevlerindeki açlık grevleri nedeniyle 14 kişi, sorgularda ve işkencelerde 171 kişi, 49 kişi ise idam edilerek hayatını kaybetti. Sivil toplum kuruluşları ise bu sayıların çok daha yüksek olabileceği konusunda görüş bildiriyor. 12 Eylül darbesi, Türkiye Cumhuriyeti tarihinde "en acımasız askeri darbelerden biri" olarak anılmaya devam ediyor.
