Ahi Evran, tam adıyla Pîr Mahmud bin Ahmed Nasirûddin Ahî Evran bin Abbas Velî, 13. yüzyılda Anadolu'da yaşamış önemli bir düşünür, mutasavvıf, şair ve kanaat önderidir.
Kendisini en çok öne çıkaran özelliği, Ahilik Teşkilatı'nın Anadolu'daki kurucusu ve debbağların (deri işleyicilerin) piri olmasıdır.
İşte Ahi Evran ve Ahilik hakkında temel bilgiler:
Ahilik Teşkilatı'nın Kurucusu
- Ahilik, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Anadolu'da esnaf, zanaatkâr ve tüccarları bir araya getiren, onları ahlaki, sosyal ve ekonomik açıdan düzenleyen önemli bir meslek ve dayanışma örgütlenmesidir.
- Ahi Evran, bu teşkilatı kurarak esnaf ve sanatkârların eğitilmesinde, aralarındaki dayanışmanın güçlenmesinde ve kaliteli üretim yapılmasında büyük rol oynamıştır.
- "Ahi" kelimesi Arapçada "kardeşim" veya Divanü Lügati't-Türk'te "cömert, eli açık" anlamına gelen "akı" kelimesinden türemiştir.
Ahiliğin Temel İlkeleri
Ahilik, sadece ticari bir örgütlenme değil, aynı zamanda fütüvvet (gençlik, yiğitlik) prensiplerine dayalı bir ahlak ve erdem okuluydu. Temel prensipleri şunlardır:
- Eline, Beline, Diline sahip olmak.
- Kapısını, gönlünü, sofrasını açık tutmak. (Cömertlik, misafirperverlik)
- Helal kazanca önem vermek ve israftan kaçınmak.
- Üretimde kaliteyi ve emeğe saygıyı esas almak.
Ahi Evran'ın Hayatı
- Doğum ve Eğitim: Tahminen 1171 yılında, o dönemde Büyük Selçuklu coğrafyasında bulunan İran'ın Hoy kasabasında doğmuştur. İlk eğitimini burada almış, ardından Horasan'da (bugünkü Afganistan ve civarı) önemli alimlerden ders almıştır.
- Anadolu'ya Gelişi: Anadolu'ya gelerek Kayseri, Konya gibi merkezlerde bulunmuş ve Kayseri'de bir debbağ (deri işleme) atölyesi kurarak esnaflar arasında sevilmiştir.
- Merkez: Hayatının büyük bir bölümünü ve Ahilik faaliyetlerinin merkezini Kırşehir yapmıştır.
- Ölümü: 1261 yılında Kırşehir'de vefat etmiştir. Türbesi de Kırşehir'de, kendi adını taşıyan caminin bitişiğindedir.
Anadolu'nun Müslümanlaşmasındaki Rolü
Ahî Evran, kurduğu Ahilik sistemi ile Anadolu'nun sadece inanç değil, aynı zamanda ekonomik ve sosyal hayatının da İslami prensiplere göre şekillenmesine öncülük etmiştir:
1. Ticaret ve Ahlakın Bütünleşmesi: Ahilik, esnaf ve zanaatkârlara İslami değerleri (dürüstlük, helal kazanç, israftan kaçınma) öğreterek ticaret ahlakını yerleştirmiştir. Bu sayede, yeni Müslüman olan veya farklı inançlardan gelen halkın günlük yaşam pratiklerini ve ekonomik ilişkilerini İslami kurallar çerçevesinde düzenlemiştir.
2. Mesleki Eğitim ve Dayanışma: Ahi Evran, her meslek dalını (debbağlık, dericilik onun asıl mesleğidir) bir ibadet ve ahlak mektebi gibi görmüştür. Gençler, bir zanaat öğrenirken aynı zamanda İslami terbiye (fütüvvet) almıştır.
3. Sosyal Düzen ve Adalet: Ahilik, yalnızca Müslüman Türkmen zanaatkârlarını değil, Anadolu'nun bütün yerel unsurlarını dürüstlük, eşitlik ve dayanışma esasına göre bir araya getirmiştir. Kurdukları vakıflarla fakirlere, yetimlere ve yolda kalanlara yardım etmiş, böylece İslami sosyal adaleti pratik olarak uygulamıştır.
4. Kültürel Direniş: 13. yüzyılda Anadolu, Moğol istilası ve siyasi çalkantılarla zayıflamıştı. Ahilik, bu dönemde Türkmen esnafın birliğini ve direncini artırarak hem Anadolu Selçuklu Devleti'ne destek olmuş hem de yerel kültürü korumuştur.
Ahi Evran, Anadolu'nun Moğol istilası altındaki zor zamanlarında, hem ekonomik hayatı canlandırmak hem de halkın manevi ve sosyal düzenini korumak için Ahilik teşkilatını kurarak önemli bir tarihi şahsiyet haline gelmiştir.
