13 Eylül Tarihte Bugün Neler Oldu?
13 Eylül tarihinin detaylarını sizler
için derledik. Peki 13 Eylül'de kim doğdu, kim öldü, neler oldu? 13 Eylül
dünyada ne günü? İşte tarihe kazınan ve merak uyandıran 13 Eylül Tarihte
Bugün...
13 Eylül'de Meydana Gelen Olaylar
MÖ 490 - Maraton Savaşı gerçekleşti. Yunanlılar,
Marathon Savaşı''nda Darius komutasındaki Persleri yendi. Maraton Savaşı Pers
imparatoru 1. Darius'un son kalan Yunan topraklarını fethedip batı sınırlarını
güvene almak için yaptığı ilk büyük savaştır. İ.Ö 490 yılının Eylül ayında
Yunanistan'ın Maraton platosunda olmuştur. Savaş Yunanistan'ın zaferiyle
sonuçlanmış ve Yunanlılar taptıkları putları Pan için Akropolis eteğinde bir
tapınak yapmışlardır.
Yunan zaferini Atina'ya haber vermek
için Maraton'dan yola çıkan Pheidippides isimli ulağın, yaklaşık 40
kilometrelik mesafeyi hiç durmadan koştuktan sonra zafer haberini verdiği ve
yere yığıldığı rivayet edilir. Bu olay, modern zamanların Olimpiyat Oyunları
kurucusu Pierre de Coubertin ve arkadaşlarına 42195 metrelik maraton koşusunu
oyunlar kapsamına almaları için ilham kaynağı olmuştur.
1521 - Aztek başkenti Tenochtitlan'ın
Cortes komutasındaki İspanyollarca işgali. Aztekler bugünkü orta Meksika
bölgesinde 14. ve 16. yüzyıllar arasında yaşamış bir Orta Amerika halkıdır.
Zengin bir mitoloji ve kültürel mirasa sahip Azteklerin başkenti, günümüzde
Ciudad de Mexico'nun bulunduğu Texcoco Gölü'nün ortasında yaralan Tenochtitlan
kentiydi. Çok büyük bir uygarlık kurmuşlardı. Hernan Cortes'in Meksika'yı
toprağa katma sırasında yapılan ve Tenochtitlan kuşatması olarak bilinen savaş
sonucunda Aztekler yenilmiş ve güçlerini kaybetmişlerdir. Ayrıca dünyanın en
büyük piramidi Meksika'da Cholula de Rivadabia'da bulunur. Azteklere ait
piramit 182.107 metrekare alan üzerine kurulmuştur ve yüksekliği 54 metredir.
1647 - İtalyan matematikçi ve fizikçi
Evangelista Torricelli, barometreyi icat etti. Atmosfer basıncını ölçmek için
hava, su ya da cıva barometreleri kullanılabilir. En bilinen barometre türü
cıvalı barometredir. Cıvalı barometre, içi cıva dolu dikey bir borudur. Borunun
üst ucu kapalıdır. Alt uç ise açık, ancak cıva dolu bir kaba daldırılmış
durumdadır. Atmosferin bu kap içindeki cıva yüzeyine yaptığı basınca göre,
borunun içindeki cıva sütunu yükselip alçalır. Havalı barometre ise, havası
boşaltılmış metal bir kutu biçimindedir. Bunun ince çeperleri, atmosferin
basıncına göre yassılıp kabarabilir. Bu biçimde ortaya çıkan hareket, bir
ibreye bağlı olarak bir kadrana aktarılır. Yazılı barometrede bu ibreye
mürekkepli bir uç bağlanır ve altında döner bir silindir bulundurulur.
1788 - Danimarka, İsveç'i işgal etti.
1882— İngiltere mısırı işgal etti.
Bundan sonra 1922’ye kadar Mısır İngiltere’nin sömürgesi altında kaldı. Mısır
Sultanlığı'nın 28 Şubat 1922'de Birleşik Krallık'tan tek taraflı olarak
bağımsızlığını ilan etmesinden sonra Ahmed Fuad Paşa, I. Fuad adıyla kral
unvanını aldı. Kralın yürütme yetkilerini belirleyerek iki meclisli bir yasama
organı oluşturan ve Mısır'ı bir meşruti monarşi durumuna getiren yeni anayasa
Nisan 1923'te yürürlüğe girdi. Ardından hazırlanan seçim yasasıyla erkeklerle
sınırlı olmak üzere genel oy hakkı tanındı. Yasaya göre Temsilciler Meclisi'nin
bütün üyeleri, Senato üyelerinin de yarısı doğrudan seçimle belirlenecekti.
Aslında Mısır'da ne bağımsızlık ne de anayasal yönetim süreci tam anlamıyla
oturmuş sayılabilirdi. Çünkü kutuplarını kral, Vafd Partisi ve Birleşik
Krallık'ın oluşturduğu karmaşık siyasi mücadele bütün belirsizliğiyle
sürüyordu.
1925 -
Mustafa Kemal, Elazığ İstiklal Mahkemesi tarafından vatana ihanet suçu
ile mahkûm edilen gazetecileri affettiğini bir mektupla bildirdi.
Anadolu Ajansı’nın konu ile ilgili
verdiği not şöyleydi: “Şark İstiklal Mahkemesinde yargılanan gazeteciler,
Mustafa Kemal Paşa'nın mektubu üzerine beraat etti.”
Şeyh Said kıyamından sonra ilgili ilgisiz
birçok kişi vatana ihanet suçu ile yaftalanmış hemen hepsinde başta idam cezası
olmak üzere çeşitli cezalarla cezalandırılmıştı. Tek suçları gerçekleşen
olayları aktarmak olan gazeteciler de bu hışımdan nasiplerini almış ve vatana
ihanet suçlamasıyla idama mahkûm edilmişlerdi.
1937 - Dersim Harekatı tamamlandı.
Dinî ve etnik azınlıkların Türkleştirilmesi sürecinde otoriteyi sağlamlaştırmak
amacıyla TBMM 1164 sayılı ve 25 Haziran 1927 tarihli kanunu çıkardı. Bu kanuna
göre kurulan umumi müfettişliklerin geniş yönetsel, askerî ve yargısal
yetkileri vardı. Mustafa Kemal, 1 Kasım 1936 tarihinde yaptığı TBMM
konuşmasında Dersim'deki ağalık düzeni sorununu Türkiye'nin en önemli iç sorunu
olarak tanımladı. 1920'lerin ikinci yarısından sonra Dersim bölgesini tanımaya
yönelik pek çok rapor hazırlanmıştır. Özellikle Hamdi Bey'in raporu,
"Dersim bir çıbandır. Bu çıban okşamakla tedavi edilemez. Bu yarayı
kökünden koparmak gereklidir." gibi söylemler barındırıyordu. Bu söylem
daha sonra, 1 Kasım 1936 yılında Mustafa Kemal tarafından da meclis kürsüsünden
tekrar edilecektir. İsmet İnönü, Doğu
Raporlarında "Erzincan beyleri Dersimlileri maraba adıyla çalıştırıyorlar.
Bu bir nevi Erzincan beylerinin Kürt himayesine sığınmasıdır.", I. Genel
Müfettiş Cemal Bardakçı, "Dersim'deki huzursuzluğun sebebi açlıktır.",
Fevzi Çakmak ise "Dersimlileri askere almayın, silah kullanmayı ve savaş
taktiklerini öğrenirlerse bize saldırırlar." diyecektir. Hukukçu yazar
Hüseyin Aygün, Dersim Harekâtı ve sonuçları hakkında bugüne kadar yapılmış en
kapsamlı bir araştırma olarak nitelendirilen Dersim 1938 ve Zorunlu İskân adlı
kitabında, isyanın açıkça kışkırtılarak çıkarıldığını, Cumhuriyet dönemi
ayaklanmaları içerisinde sivillere yönelik eziyetin ve kıyımın en şiddetlisine
uğradığını, ardından da isyancılarla beraber aileleri ve hatta isyana iştirak
etmeyenlerin eziyete ve kıyıma maruz kaldığını, binlerce sivil vatandaşın
öldürülmüş ve kalan on binlercesinin de sürgün edilmiş olduğunu belirtmiştir.
Askerî harekât, her ne kadar bazı
aşiretleri sürgün etse de harekât 1938 yılının sonuna doğru sona ermiştir.
Harekât sonucunda 13.160 ile 40.000 arasında sivil ölürken, 2248 hane, 11.818
kişi başka yerlere sürgün edilmiştir. Bu ve benzeri tüm muhalefet hareketleri
toplu kıyım, katliam teknikleriyle bertaraf edilmiş çocuklar ve kadınlar dahil
olmak üzere öldürmekten çekinilmemişti. Mustafa Kemal’e ve yeni kurulan rejime
her türlü muhalefet vatana ihanet olarak adlandırılıp bastırılmıştı.
1921 - Sakarya Meydan Muharebesi'nin
Türk zaferi ile sona erişi.
1922 - Soma'nın Yunan işgalinden
kurtuluşu. Aynı gün Yunanlarca 17 Eylül'e kadar sürecek İzmir Yangını
başlatıldı.
1943 - Çan Kay Şek Çin Cumhuriyeti'nin
ilk başkanı oldu.
1950 - Milli Eğitim Bakanlığı
valiliklere gönderdiği bir genelgeyle öğretmenlerin parti işleriyle uğraşmasını
yasakladı. Daha önce tüm devlet görevlileri CHP’nin zorunlu birer üyeleri
idiler.
1968 - Arnavutluk Varşova Paktı'ndan
ayrılarak Sosyalist Cephe ile bağlarını kopardı.
1980: 13 Eylül darbesinin ardından
gizlenen MHP Genel Başkanı Alparslan Türkeş'e teslim olması için saat 15.00'e
kadar süre tanındı.
1980 - Türkiye'de Kenan Evren devlet
başkanlığı görevini üstlendi. Milli Güvenlik Konseyi'nden yapılan açıklamada AP
genel başkanı Süleyman Demirel, MSP genel başkanı Necmettin Erbakan ve CHP
genel başkanı Bülent Ecevit'in güvence altına alındıkları bildi. Bu açıklama gözaltına
almanın ve tutuklamanın kibarcası idi.
1987 - Rahşan Ecevit DSP Genel
Başkanlığı'ndan istifa etti. Siyasi yasağı referandumla kalkan Bülent Ecevit
DSP Genel Başkanı oldu.
1993 - Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ)
lideri Yaser Arafat ve Siyonist İsrail Başbakanı Yitzak Rabin bazı konularda
anlaşmaya vardılar. Buna göre, İsrail Gazze ve Jeriko'dan çekilecek,
Filistinliler Gazze, Jeriko ve Batı Şeria'nın bir bölümünde kendilerini yönetme
hakkına sahip olacaktı. Görüldüğü üzere bu bir özerklik dahi değildi ve Yaser
Arafat bir süre önce FKÖ’nün tanınması karşılığında İsrail’i tanıma gibi
dehşetli bir taviz vermişti.
2000 - Milli Gençlik Vakfı'nın
şubeleri, kuruluş amaçlarının dışında faaliyet gösterdikleri gerekçesiyle yurt
genelinde kapatılmaya başlandı. 28 Şubat sürecinde İslami kesimlere yönelik
hesapsız ve kanunsuz uygulamalar bütün hızıyla devam etmekteydi.
2001 - Rusya’da 8 katlı bir binaya
yerleştirilen bombanın patlaması sonucu 118 kişi öldü. Bu olayda şüpheler Çeçen
direnişçileri üzerine yoğunlaşmaktaydı ama Çeçenistan Direnişi eylemi
üstlendiklerine dair bir açıklama yapmadı.
2002 - Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı
Sabih Kanadoğlu, AKP Genel Başkanı Erdoğan ve kapatılan RP'nin Genel Başkanı
Erbakan'ın milletvekili adayı olamayacaklarını öne sürerek YSK'ya ihbar mektubu
gönderdi.
13 Eylül'de Doğan Ünlüler
1739 - Grigoriy Potyomkin, Rus
generali, devlet adamı (ö. 1791)
1818 - Gustave Aimard, Fransız yazar
(ö. 1883)
1819 - Clara Schumann, Alman piyanist
ve besteci (ö. 1896)
1874 - Arnold Schoenberg, müzikteki 12
ton yöntemini geliştiren Avusturyalı besteci (ö. 1951)
1876 - Sherwood Anderson, ABD'li yazar
(ö. 1941)
1902 - Roald Dahl, Galli roman, kısa
öykü yazarı (ö. 1990)
1922 - Yma Sumac, Peru asıllı soprano
(ö. 2008)
1941 - Ahmet Necdet Sezer, Türkiye'nin
10. Cumhurbaşkanı
1942 - Sait Sökmen, Türkiye’nin ilk
bale koreografı
1961 - Dave Mustaine, ABD'li müzisyen
1973 - Fabio Cannavaro, İtalyan
futbolcu
1977 - Fiona Apple, ABD'li müzisyen
1980 - Tomáš Zápotočný, Çek futbolcu
1985 - Nikola Mikić, Sırp futbolcu
1989 - Thomas Müller, Alman futbolcu
1993 - Niall Horan, One Direction
üyesi, İrlandalı şarkıcı, söz yazarı
13 Eylül'de Ölen Ünlüler
81 - Titus Flavius Vespasianus Roma
imparatoru
1506 - Andrea Mantegna, İtalyan ressam
(d. 1431 yaklaşık)
1592 - Michel de Montaigne, Fransız
yazar ve düşünür (d. 1533)
1598 - II. Felipe, İspanya kralı (d.
1526)
1705 - Tökeli İmre, Osmanlı Devletine
sığınan Macar Kralı (İzmit'te) (d. 1657)
1871 - Şinasi, Tanzimat devri
gazeteci, yazar ve şairlerimizden (d. 1826)
1872 - Ludwig Andreas Feuerbach, Alman
filozof (d. 1804)
1894 - Emmanuel Chabrier, Fransız
besteci, piyanist (d. 1841)
1928 - Italo Svevo, İtalyan yazar (d.
1861)
1946 - Amon Leopold Göth, II. Dünya
Savaşı sırasında Polonya'daki Plaszow Toplama Kampı'nın kumandanı (idam) (d.
1908)
1949 - August Krogh, Nobel Fizyoloji
veya Tıp Ödülü sahibi Danimarkalı zoolog (d. 1874)
1967 - Şerif Muhittin Targan, Türk
besteci, ud ve çello virtüözü, portre ressamı (d. 1892)
1970 - Refik Ahmet Sevengil, gazeteci
ve tiyatro tarihçisi (d. 1903)
1971 - Lin Biao, Çinli asker ve
siyaset adamı (uçak kazasında) (d. 1907)
1977 - Leopold Stokowski, İngiliz
orkestra şefi (d. 1882)
1989 - İsmail Rüştü Aksal, Türk
siyasetçi, eski bakan (d. 1911)
1991 - Metin Oktay, Türk futbolcu (d.
1936)
1996 - Tupac Amaru Shakur, Hip-Hop Rap
sanatçısı (d. 1971)
1998 - Necdet Calp, Halkçı Parti'nin
kurucu Genel Başkanı (d. 1922)
2001 - Dorothy McGuire, ABD'li aktris
(d. 1916)
13 Eylül Özel Hafta Gün ve Günler
Fırtına : Çaylık Fırtınası
