DEMA NİHA (ŞİMDİKİ ZAMAN)
Kürtçede şimdiki zamanı belirtmek için ‘di’ öneki kullanılır. -di fiilin başına getirilir ve sonuna da bitişik şekilde zamir eki (-im / - î / -e/ -in / -in/ -in ) eklenir.
Örnek 1:
Kirîn (Satın almak)
Ez dikirim. (Ben satın alıyorum.)
Tu dikirî. (Sen satın alıyorsun.)
Ew dikire. (O satın alıyor.)
Em dikirin. (Biz satın alıyoruz.)
Hûn dikirin. (Siz satın alıyorsunuz.)
Ew dikirin. (Onlar satın alıyorlar.)
Örnek 2:
Xwarin (Yemek)
Ez dixwim. (Ben yiyorum)
Tu dixwî. (Sen yiyorsun)
Ew dixwe. (O yiyor)
Em dixwin. (Biz yiyoruz)
Hûn dixwin. (Siz yiyorsunuz)
Ew dixwin. (Onlar yiyorlar)
*Kürtçe’de yardımcı fiil barındıran bir çok fiil mevcuttur. Bu tarz fiillerin, şimdiki zamandaki çekimleri de diğerlerinden farklıdır. Yardımcı fiil barındırmayan fiillerde, -di eki fiilin başına konurken, yardımcı fiil barındıran fiillerde –di eki esas fiil ile yardımcı fiil arasına konur. Esas fiillerin tek başına anlamları yoktur.
Örnek1:
Rabûn: kalkmak
[Bu fiil, bûn yardımcı fiilini barındırmaktadır. (Ra-bûn)]
Ez radibim. (Ben kalkıyorum.)
Tu radibî. (Sen kalkıyorsun.)
Ew radibe. (O kalkıyor.)
Em radibin. (Biz kalkıyoruz.)
Hûn radibin. (Siz kalkıyorsunuz.)
Ew radibin. (Onlar kalkıyorlar.)
Örnek2:
Vekirin: açmak
[Bu fiil, kirin yardımcı fiilini barındırmaktadır. (Ve-kirin)]
Ez vedikim. (Ben açıyorum.)
Tu vedikî. (Sen açıyorsun.)
Ew vedike. (O açıyor.)
Em vedikin. (Biz açıyoruz.)
Hûn vedikin. (Siz açıyorsunuz.)
Ew vedikin. (Onlar açıyorlar.)
*Bunların dışında bir de birleşik, yani bir isim ve bir fiilden oluşan fiiller vardır. Bunların çekiminde fiil baz alınır ve sadece o çekilir.
Örnek1:
Beşdar bûn: katılmak (bir şeye)
[Beşdar isim, bûn ise fiildir.]
Ez beşdar dibim. (Ben katılıyorum.)
Tu beşdar dibî. (Sen katılıyorsun.)
Ew beşdar dibe. (O katılıyor.)
Em beşdar dibin. (Biz katılıyoruz.)
Hûn beşdar dibin. (Siz katılıyorsunuz.)
Ew beşdar dibin. (Onlar katılıyorlar.)
*Beşdar bûn fiili bir nesne aldığı için çoğu zaman yalın halde (eksiz) kullanılmaz.
Örneğin; Ez her sibe beşdarî civînê dibim. (Ben her sabah toplantıya katılırım.)
Şayet bir nesne belirtiliyorsa, beşdar’ın sonuna –î eki gelir. Aynı zamanda, burda zaman belirteci olarak her sibe (her sabah) mevcut olduğundan, geniş zamandan söz edildiğini anlıyoruz.
Örnek2:
Hişyar kirin: uyandırmak
[Hişyar (uyanık) isim, kirin ise fiildir.]
Ez hişyar dikim. (Ben uyandırıyorum.)
Tu hişyar dikî. (Sen uyandırıyorsun.)
Ew hişyar dike. (O uyandırıyor.)
Em hişyar dikin. (Biz uyandırıyoruz.)
Hûn hişyar dikin. (Siz uyandırıyorsunuz.)
Ew hişyar dikin. (Onlar uyandırıyorlar.)
Mesela; Bavê min her sibe me hişyar dike. (Babam her sabah bizi uyandırır.) Burda da birini uyandırmak söz konusu olduğundan hişyar kirin’dan evvel bükümlü zamirlerimiz gelir.
(min/ te/ wî(eril)- wê(dişil) / me/ we / wan )
Şimdiki Zamanın olumsuzu (-Na)
*Şimdiki zamanda olumsuzluk anlamı vermek için ‘di’ yerine, ‘na’ ekini getirmek yeterlidir.
Yukarıda 3 grupta verdiğimiz örneklerin olumsuzlarına bakalım şimdi de:
Örnek1:
Xwarin (Yemek)
Ez naxwim. (Ben yemiyorum)
Tu naxwî. (Sen yemiyorsun)
Ew naxwe. (O yemiyor)
Em naxwin. (Biz yemiyoruz)
Hûn naxwin. (Siz yemiyorsunuz)
Ew naxwin. (Onlar yemiyorlar)
Örnek2:
Rabûn: kalkmak
Ez ranabim. (Ben kalkmıyorum.)
Tu ranabî. (Sen kalkmıyorsun.)
Ew ranabe. (O kalkmıyor.)
Em ranabin. (Biz kalkmıyoruz.)
Hûn ranabin. (Siz kalkmıyorsunuz.)
Ew ranabin. (Onlar kalkmıyorlar.)
Örnek3:
Hişyar kirin: uyandırmak
Ez hişyar nakim. (Ben uyandırmıyorum.)
Tu hişyar nakî. (Sen uyandırmıyorsun.)
Ew hişyar nake. (O uyandırmıyor.)
Em hişyar nakin. (Biz uyandırmıyoruz.)
Hûn hişyar nakin. (Siz uyandırmıyorsunuz.)
Ew hişyar nakin. (Onlar uyandırmıyorlar.)
Hun ji wan lêkeran li gorî dema niha bikşînin
Xwendin:
Xwestin:
nimêj kirin:
Vexwarin:
Harf: Tîp
Kelime: Peyv, bêje
Kavram: Têgih
Anlam: Wate
Cümle: Hevok
Konu: Mijar
Örnek: Mînak
Seviye: Ast
Özet: Kurtasî
Ödev: Spartek
Harita: Nexşe
Çizgi: Xêz
İşaret: Hêma
Şekil, biçim: Teşe, terh, celeb
El yazısı: Destnivîs, destxet
Takvim: Salname
Saat: Demjimêr, katjimêr
Kitap: Pirtûk
Sayfa(kitap): Rûpel
Gazete: Rojname
Bulmaca: Xaçepirs
Dergi: Kovar
Bildiri: Belavok
Röportaj: Hevpeyvîn
Demeç: Gotar
Defter: Lênûsk
Silgi: Jêbirk
Kalem: Pênûs
Sıra: Rûniştek
tahta: Dep
Sınav: Azmûn
Not(Ders notu vs.): Nîşe
Not(uyarı, hatırlatma niteliğinde): Têbinî
Diploma: Bawername
1.dönem: Serdema yekemîn
2.dönem: Serdema duyemîn
Ana okul: Pêşdibistan
İlkokul: Dibistana seretayî
Ortaokul: Dibistana navîn
Lise: Lîse
Üniversite: Zaningeh, zanko
Tatil: Betlane
Çarpma: Caran
Bölme: Paran
Çıkarma: Deran
Toplama: Tevan
Sayı: Hejmar
