Batı'da Alpharabius adıyla tanınan Farabi, Aristo'dan sonra gelen ve onun felsefesini İslam düşüncesine sistemli bir şekilde aktarıp geliştirdiği için Muallim-i Sani (İkinci Öğretmen) lakabıyla anılır.
Kendisinden sonra gelen İbn-i Sina ve İbn-i Rüşd gibi büyük İslam filozoflarını derinden etkilemiş, İslam felsefesinin kurucusu ve İslami siyaset felsefesinin kurucusu olarak kabul edilmiştir.
Hayatı ve Eğitimi
- Doğum Yeri ve Kökeni: 870 yılında, bugünkü Kazakistan topraklarında bulunan Farab bölgesinde doğdu. Etnik kökeni hakkında Türk olduğu yönünde güçlü kanıtlar bulunsa da bazı kaynaklar Fars kökenli olduğunu da iddia eder. Ancak Türkmen (Türk) olduğu yönündeki görüşler daha yaygındır.
- Eğitim Hayatı: İlk eğitimini doğduğu bölgede aldıktan sonra, döneminin ilim merkezi olan Bağdat'a gitti. Burada başta mantık olmak üzere, felsefe, matematik, tıp ve müzik gibi alanlarda derinleşti. Özellikle Grek (Yunan) felsefesini, özellikle Aristoteles ve Platon'un eserlerini Arapçaya çeviriler üzerinden okudu ve yorumladı.
- Son Dönemi: Hayatının son yıllarını Şam'da, dönemin ilim ve sanat hamisi olarak bilinen Hamdani Hükümdarı Seyfüddevle el-Hamdani'nin himayesinde geçirdi ve 950 yılında burada vefat etti.
Felsefeye ve Bilime Katkıları
Farabi'nin felsefe tarihindeki önemi, Yunan felsefesi ile İslam inancını ve düşünce sistemini uzlaştırma çabasından kaynaklanır. O, felsefeyi bir metot, terminoloji ve problem çerçevesinde temellendirerek İslam düşüncesi için yeni bir yol açmıştır.
1. Mantık ve Metafizik
- Mantıkçı Kimliği: Farabi, mantık alanındaki çalışmalarıyla çok meşhurdur. Aristoteles'in mantık eserlerini (Organon) Arapça konuşulan dünyaya doğru bir şekilde tanıtmış ve mantığı felsefenin temeli olarak görmüştür. Ona göre mantık, aklın hata yapmasını önleyen bir araçtır.
- Sudur (Taşma) Teorisi: Farabi, varlık felsefesinde Yeni-Platonculuk akımından etkilenen sudur teorisini savunur. Buna göre, bütün varlıklar İlk Sebep (Allah)'tan bir taşma (sudur) yoluyla, aşamalı bir şekilde on akıl ve felekler (göksel küreler) olarak meydana gelir. En son akıl olan Faal Akıl ise, Ay altı alemdeki (dünyamız) varlıkların ve insan aklının kaynağıdır. Bu teori ile Tanrı'nın birliğini ve yaratma eylemini felsefi bir sistem içinde açıklamaya çalışmıştır.
2. Siyaset Felsefesi
Farabi, İslami siyaset felsefesinin kurucusu olarak kabul edilir ve bu alandaki görüşlerini ünlü eseri el-Medinetü'l-Fazıla (Erdemli Şehir) ile ortaya koymuştur.
- Erdemli Şehir (Devlet): Farabi'ye göre insan, mutluluğa (en yüksek iyi) ulaşmak için doğal olarak toplu yaşamak zorundadır. Mutluluğun gerçekleşebileceği ideal toplumsal yapı ise Erdemli Şehir'dir.
- Başkan (Devlet Adamı): Erdemli Şehir'in başında, hem felsefi hem de ahlaki açıdan en olgun özelliklere sahip, neredeyse bir peygamberi andıran bir İlk Başkan (Devlet Adamı) bulunmalıdır. Bu başkan, hem dini hem de felsefi bilgeliği temsil eder.
3. Müzik Teorisi
Farabi aynı zamanda yetenekli bir müzisyen ve müzik teorisyenidir. Kitâbu’l-Mûsîkâ’l-kebîr (Büyük Musiki Kitabı) adlı eseri, Orta Çağ İslam dünyasının en kapsamlı müzik kuramı eserlerinden biridir. Bu eserde seslerin titreşimler yoluyla oluştuğunu bilimsel bir yöntemle açıklamıştır.
Mirası
Farabi, eserleriyle sadece İslam dünyasını değil, Latinceye çevrilen eserleri sayesinde Batı felsefesini de etkilemiştir.
- Hikmet ve Din Uzlaşısı: Onun en büyük çabası, felsefenin (hikmet) ve dinin aynı hakikatin farklı dillerle ifade edilmesi olduğu fikrini temellendirmektir. Bu, kendisinden sonraki İslam felsefesi geleneğinin ana tartışma konularından biri olmuştur.
- Terminoloji: İslam felsefesine kazandırdığı metodoloji ve terminoloji, kendinden sonraki tüm filozoflar için yol gösterici olmuştur.
Özetle Farabi, Aristoteles'in eserlerini şerh ederek, Yeni-Platonculuk ile İslam öğretisini sentezleyerek ve özellikle siyaset felsefesi alanında ideal devlet (Erdemli Şehir) modelini kurarak, felsefe tarihinde silinmez bir iz bırakmış büyük bir Türk düşünürüdür.
