(Abdurrahman bin Muhammed bin Haldun el-Hadramî)

İbn Haldun, 14. yüzyılda yaşamış olan İslam dünyasının en büyük düşünür, tarihçi, sosyolog, devlet adamı ve ekonomistlerindendir. Modern sosyal bilimlerin öncüsü olarak kabul edilen ve özellikle çığır açan eseri "Mukaddime" ile tanınan İbn Haldun, toplumların doğuşu, gelişimi ve çöküşü üzerine yaptığı analizlerle hem tarih bilimine hem de modern düşünceye yön vermiştir.

TEMEL BİLGİLER VE KİMLİK

YAŞAM ÖYKÜSÜ VE DEVLET HİZMETİ

İbn Haldun, 1332 yılında Tunus’ta köklü ve aslen Endülüs’ten (İspanya) Kuzey Afrika’ya göç etmiş bir Arap ailesinde dünyaya geldi. Küçük yaşlardan itibaren güçlü bir eğitim alarak Arapça, fıkıh, hadis, mantık, felsefe ve matematik alanlarında yetkinleşti.

Genç yaşta siyasete atılan İbn Haldun, Fas, Cezayir, Tunus ve Endülüs gibi Kuzey Afrika ve İber Yarımadası'nın farklı bölgelerinde kadı, vezir, danışman ve elçi gibi kritik diplomatik ve idari görevlerde bulundu. Ancak siyasi çekişmelerin yoğunluğundan yorularak devlet görevlerinden inzivaya çekildi. Hayatının bu dönemi, onun en önemli eseri olan "Mukaddime"yi kaleme almasına zemin hazırladı.

MUKADDİME VE TOPLUMSAL DÜŞÜNCELERİ

İbn Haldun’un en ünlü eseri olan Mukaddime, yalnızca bir tarih giriş kitabı olmanın ötesinde, tarih biliminin felsefesini ve toplumların yapısını bilimsel bir metotla inceleyen bir başyapıttır. Eser; sosyoloji, ekonomi, siyaset bilimi ve eğitim gibi pek çok alanda temel ilkeleri sistematik olarak ele almıştır.

Mukaddime’deki Temel Görüşler

• Asabiyet Teorisi: Toplumları ve siyasi yapıları bir arada tutan en önemli kuvvetin "asabiyet," yani güçlü bir toplumsal dayanışma ruhu ve grup sadakati olduğunu ileri sürer. Bu güç zayıfladığında, devletin ve medeniyetin çöküşü kaçınılmaz olur.

  

  Beyhan Budak kimdir?

  İçeriği Görüntüle

• Devletin Döngüsü: Devletlerin, tıpkı bir insanın yaşam döngüsü gibi, doğuş, büyüme, olgunlaşma ve nihayetinde çöküş aşamalarından oluşan doğal bir döngü içinde olduğunu savunan ilk düşünürlerdendir.

• Ekonomi ve Toplum: Üretim, emek, arz-talep ve vergi ilişkilerinin toplumun refah düzeyini doğrudan belirlediğini analiz ederek modern ekonomi bilimine öncülük etmiştir.

• Bilimsel Tarih: Tarihi olayların sadece "olduğu gibi" kaydedilmemesi, aksine toplumsal, siyasal ve ekonomik neden-sonuç ilişkileriyle birlikte incelenmesi gerektiğini vurgulamıştır.

BİLİMSEL KATKILARI VE MİRASI

İbn Haldun, düşünceleri ve analiz metotları sayesinde modern sosyal bilimlerin kurucu figürü olarak kabul edilir.

• Sosyolojinin Kurucusu: Toplumsal olayları ve yapıları deneysel bir bakış açısıyla, sistematik olarak inceleyen ilk bilim insanı olduğu için sosyolojinin kurucusu olarak anılır.

• Ekonomi: Emek-değer teorisine yaklaşımı ve vergilendirmenin üretim üzerindeki etkilerini analiz etmesiyle ekonomiye büyük katkılar yapmıştır.

• Tarih Felsefesi: Tarih yazımında olayların basit bir kaydı yerine, olguların ardındaki nedenselliği ve toplumsal yasaları arama geleneğini başlatmıştır.

• Siyaset Bilimi: Devletin meşruiyeti, yönetim biçimleri ve halkın yönetime katılımı gibi konularda derin ve kalıcı analizler sunmuştur.

Son Yılları ve Kalıcı Etkisi

1382 yılında Mısır’a yerleşen İbn Haldun, burada Kahire’deki El-Ezher Üniversitesi’nde dersler verdi ve kadılık görevine getirildi. Tarihçi ve düşünür olarak ünü o kadar büyüktü ki, 1400’lü yılların başında meşhur Türk-Moğol komutanı Timur (Tamerlane) ile görüşmüş ve onunla tarih üzerine sohbet ettiği kayıt altına alınmıştır.

1406 yılında Kahire’de vefat eden İbn Haldun’un düşünceleri, Avrupa Rönesansı'ndan Aydınlanma'ya ve günümüzdeki sosyoloji, ekonomi ve siyaset teorilerine kadar pek çok alanda temel referans kaynağı olmayı sürdürmektedir. O, yalnızca yaşadığı dönemin değil, insanlık tarihinin en büyük düşünürlerinden biri olarak anılmaktadır.