Hacı Bektaş Veli, 13. yüzyılda yaşamış büyük bir Türk mutasavvıfı, düşünür, filozof ve Bektaşilik tarikatının kurucusudur. Anadolu’da hoşgörü, kardeşlik, adalet ve eşitlik düşüncelerinin yayılmasında büyük rol oynamıştır. Gerçek adı Bektaş bin İbrahim Ata olan Hacı Bektaş Veli’nin 1209 yılı civarında Horasan bölgesinde, yani bugünkü Türkmenistan topraklarında doğduğu kabul edilir. O dönem Horasan, İslam dünyasının önemli kültür ve ilim merkezlerinden biriydi.
Genç yaşta iyi bir dini ve tasavvufi eğitim alan Hacı Bektaş Veli, Ahmed Yesevî ekolüne bağlı olarak yetişmiştir. Bu nedenle, onun düşünce yapısı Yesevîlik öğretisinin devamı niteliğindedir. Hacı Bektaş Veli, Horasan’dan Anadolu’ya göç eden Türkmenler arasında İslam’ı sade, halkın anlayabileceği bir dille anlatmış; sevgi ve insan merkezli bir din anlayışını yaymıştır. Anadolu’ya 13. yüzyılın ilk yarısında geldiği, bir süre Kırşehir yakınlarındaki Sulucakarahöyük (bugünkü adıyla Hacıbektaş) bölgesine yerleştiği bilinmektedir.
Hacı Bektaş Veli, yaşadığı dönemde Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde siyasal kargaşalar ve Moğol istilaları yaşanıyordu. Bu ortamda halk, adaleti, barışı ve maneviyatı temsil eden bir önder arayışındaydı. O da insanları birleştiren, farklılıkları kucaklayan, mezhep ayrılıklarını aşan bir düşünce sistemi ortaya koydu. Onun öğretisi, sevgi, hoşgörü, paylaşım, doğruluk ve insanın özündeki ilahi güce inanma ilkeleri üzerine kuruludur.
Hacı Bektaş Veli’nin düşünceleri, sadece din alanında değil, sosyal yaşamda da derin etkiler bırakmıştır. Kadın ve erkek eşitliğini savunmuş, insanın değerinin ırk, dil veya inançla değil, ahlak ve bilgiyle ölçüleceğini söylemiştir. “İncinsen de incitme”, “Bir olalım, iri olalım, diri olalım” ve “Yolumuz, ilim, irfan ve insanlık yoludur” gibi sözleri, onun insan merkezli felsefesini özetler niteliktedir.
Bektaşilik tarikatı, Hacı Bektaş Veli’nin öğretileri temelinde şekillenmiş, daha sonraki yüzyıllarda Anadolu Aleviliği ile iç içe geçmiştir. Bektaşilik özellikle Osmanlı döneminde Yeniçeri Ocağı ile yakın ilişki içinde olmuştur. Yeniçeriler, manevi rehber olarak Hacı Bektaş Veli’yi benimsemiş, onun öğretilerinden güç almışlardır.
Hacı Bektaş Veli’nin en önemli eserlerinden biri “Makâlât” adlı kitaptır. Bu eserde tasavvufun dört kapı kırk makam öğretisini anlatır: Şeriat, Tarikat, Marifet ve Hakikat. Bu öğretide insan, aşama aşama olgunlaşarak Tanrı’ya yaklaşır. Ayrıca “Fevâid”, “Şerh-i Besmele”, “Kitabü’l Fevâid” gibi ona atfedilen başka eserler de vardır.
1271 civarında vefat eden Hacı Bektaş Veli, bugün Nevşehir’in Hacıbektaş ilçesinde bulunan türbesine defnedilmiştir. Türbesi, yüzyıllar boyunca Anadolu’nun dört bir yanından gelen insanlar için kutsal bir ziyaret yeri olmuştur.
Hacı Bektaş Veli, düşünceleriyle yalnızca Anadolu halkı üzerinde değil, tüm insanlık üzerinde kalıcı bir etki bırakmıştır. Onun öğretileri; barış, sevgi, eşitlik ve insan onuruna saygı temellerine dayanır. Bu yönüyle hem İslam dünyasında hem de dünya kültür tarihinde evrensel bir bilge olarak kabul edilir. Bugün bile onun adı; hoşgörünün, kardeşliğin ve insan sevgisinin sembolü olarak anılmaktadır.
