Geçmişten Günümüze Batman'ın Yerel Yönetim Dinamikleri: Belediye Başkanları ve Dönem Analizi

Bu yazı, Batman ilinin yerel yönetim tarihini, 1955 yılındaki ilk belediye başkanından günümüze kadar uzanan süreçte görev yapan tüm başkanları ve onların yönetim dönemlerini detaylı bir şekilde analiz etmektedir. İnceleme, Batman'ın yerel yönetimini üç ana döneme ayırmaktadır: kentin ilk temellerinin atıldığı ve ulusal siyasi akımların hakim olduğu 1955-1994 arası dönem; kimlik ve yerel siyasetin yükselişe geçtiği 1994-2014 arası dönem; ve son olarak, sıkça kayyum atamalarıyla öne çıkan, yerel irade ile merkezi yönetim arasındaki gerilimin belirginleştiği 2014 sonrası dönem.

Sait Ramanlı gibi kurucu figürlerden, "efsanevi" olarak nitelendirilen Salih Gök'e, ardından sol siyasi hareketinin temsilcileri olan Hüseyin Kalkan ve Necdet Atalay gibi isimlere kadar uzanan bu süreç, Batman'ın sosyo-politik dönüşümünü yansıtmaktadır. Son dönemde yaşanan Gülistan Sönük'ün seçilmesi ve ardından görevden alınarak yerine Vali Ekrem Canalp'in kayyum olarak atanması, bu gerilimin en güncel ve somut örneği olmuştur.

Batman'ın yerel yönetim tarihi, sadece bir dizi idari değişikliği değil, aynı zamanda Türkiye'nin genel siyasi dinamiklerini de gözler önüne sermektedir.

Batman'ın Yerel Yönetim Tarihine Kısa Bir Bakış

Batman, Türkiye'nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan stratejik öneme sahip bir şehirdir. 1990 yılında il statüsü kazanması , kentin yerel yönetim tarihinde önemli bir dönüm noktası olmuştur. Bu idari değişiklik, belediye başkanlığı makamının sorumluluk ve yetki alanını genişletmiş, kentin yönetim dinamiklerini derinden etkilemiştir.

Batman'ın yerel yönetim tarihini, farklı siyasi eğilimlerin ve idari modellerin belirleyici olduğu üç ana evreye ayırarak inceleyebiliriz:

1. Yerel Yönetimin Temelleri Dönemi (1955-1994): Bu dönem, kentin bir yerleşim yerinden ilçe ve nihayetinde il statüsüne geçişini kapsamaktadır. Bu süreçte belediye başkanları genellikle ulusal siyasetteki ana akımlara paralel bir çizgide yer almıştır.

   

   Batman Valiliği'nden kuvvetli rüzgâr uyarısı

   İçeriği Görüntüle

2. Kimlik ve Sosyal Siyaset Dönemi (1994-2014): Bu evre, yerel siyasette ulusal partilerin yanı sıra dini ve özellikle Kürt siyasi hareketlerinin güç kazandığı bir süreci ifade etmektedir. Bu dönemde belediye başkanlığı, yalnızca hizmet sunma aracı olmaktan çıkıp, geniş bir siyasi ve kültürel mücadele platformuna dönüşmüştür.

3. Kayyumlar ve Çatışma Dönemi (2014-Günümüz): Bu en son dönem, seçilmiş belediye başkanlarının sık sık görevden alınması ve yerlerine merkezi yönetim tarafından atanan kayyumların geçmesiyle karakterize edilmektedir. Bu durum, yerel demokrasi ve merkezi otorite arasındaki derin güven krizini gözler önüne sermektedir.

Aşağıdaki tablo, Batman'ın yerel yönetim tarihindeki tüm belediye başkanlarını kronolojik olarak listelemekte ve bu dönemsel ayrımı destekleyen temel verileri sunmaktadır.

Geçmişten Günümüze Batman'da Görev Yapmış Tüm Belediye Başkanları

№	Belediye Başkanı	Görev Başlangıcı	Görev Bitişi	Parti	Görev Türü
1	Sait Ramanlı	1955	1961	Bağımsız	Seçilmiş
1	Sait Ramanlı	1961	1968	Yeni Türkiye Partisi	Seçilmiş
2	Mustafa Ramanlı	1968	1977	Adalet Partisi	Seçilmiş
3	Şahabettin Bağdu	1977	1979	Cumhuriyet Halk Partisi	Seçilmiş
4	Edip Solmaz	1979	1979	Bağımsız	Seçilmiş
5	Ataullah Hamidi	1984	1994	Anavatan Partisi	Seçilmiş
6	Salih Gök	1994	1998	Refah Partisi	Seçilmiş
7	Abdullah Akın	1999	2002	Halkın Demokrasi Partisi	Seçilmiş
8	Hüseyin Kalkan	2004	2009	Demokratik Toplum Partisi	Seçilmiş
9	Necdet Atalay	29 Mart 2009	11 Aralık 2009	Demokratik Toplum Partisi	Seçilmiş
10	Sabri Özdemir	2014	14 Ekim 2015	Demokratik Bölgeler Partisi	Seçilmiş
11	Azmi Çelik	14 Ekim 2015	12 Haziran 2016	Kayyım	Atanmış
12	Ahmet Deniz	15 Haziran 2016	6 Kasım 2018	Kayyım	Atanmış
13	Hulusi Şahin	7 Kasım 2018	8 Nisan 2019	Kayyım	Atanmış
14	Dr. Mehmet Demir	8 Nisan 2019	23 Mart 2020	Halkların Demokratik Partisi	Seçilmiş
(13)	Hulusi Şahin	23 Mart 2020	18 Mayıs 2022	Kayyım	Atanmış
15	Ekrem Canalp	18 Mayıs 2022	3 Nisan 2024	Kayyım	Atanmış
16	Gülistan Sönük	3 Nisan 2024	4 Kasım 2024	Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi	Seçilmiş
(15)	Ekrem Canalp	4 Kasım 2024	Görevde	Kayyım	Atanmış

Yerel Yönetimin Temelleri Dönemi (1955-1994)

Bu dönem, Batman'ın siyasi ve idari haritasının şekillendiği, yerel yönetimin ilk adımlarının atıldığı bir evreyi temsil etmektedir. Bu dönemdeki belediye başkanları, kentleşmenin ve idari yapının temelini oluşturmuştur.

İlk Belediye Başkanları ve Genç Bir Yerel Yönetim

Batman'ın ilk belediye başkanı olan Sait Ramanlı, 1955-1961 yılları arasında bağımsız olarak, 1961-1968 yılları arasında ise Yeni Türkiye Partisi'nden olmak üzere iki farklı dönemde görev yapmıştır. Onun bu uzun süreli görevi, kentin yerel yönetiminin ilk yıllarında bir istikrar ve süreklilik sağladığını göstermektedir. Kendisinden sonra göreve gelen Mustafa Ramanlı da Adalet Partisi çatısı altında 1968-1977 yılları arasında uzun bir dönem görev yapmıştır. Bu ilk iki başkanın uzun görev süreleri, o dönemin yerel yönetim anlayışında kurumsallaşmanın ve devamlılığın ön planda olduğunu düşündürmektedir. Bu süreç, ulusal siyasi partilerin yerel yönetim üzerindeki belirleyiciliğini de ortaya koymaktadır.

1980 Öncesi ve Sonrası Geçişler

Sait ve Mustafa Ramanlı'nın uzun görev sürelerinden sonra, 1977-1979 yılları arasında Cumhuriyet Halk Partisi'nden Şahabettin Bağdu ve 1979 yılında bağımsız olarak Edip Solmaz görev yapmıştır. Bu kısa ve hızlı değişimler, Türkiye'nin 1980 öncesi siyasi istikrarsızlığının yerel yönetimlere yansımasını göstermektedir. Bu dönem, siyasetin daha dalgalı olduğu ve iktidar değişimlerinin sıkça yaşandığı bir evre olarak öne çıkmaktadır.

Ataullah Hamidi'nin On Yıllık Dönemi

1984 yerel seçimleriyle birlikte Ataullah Hamidi, Anavatan Partisi'nden Batman Belediye Başkanlığı görevine başlamış ve 1994 yılına kadar bu makamda kalmıştır. Kendisi, ilk ve orta öğrenimini Batman'da tamamlamış, lise eğitimini Diyarbakır'da almıştır. Dicle Üniversitesi Meslek Yüksekokulu Petrol Arama Bölümü'nden mezun olan Hamidi, siyasi kariyerini daha sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde milletvekili olarak sürdürmüştür. Hamidi'nin uzun süreli ve tek bir parti çatısı altındaki görevi, ilk dönemde başlayan yerel yönetimde istikrar arayışının bir devamı niteliğindedir. Hamidi'nin yerel yöneticilikten ulusal siyasete geçişi, Batman'ın siyasi elitinin profesyonelleşmeye başladığını ve yerel yönetim makamının daha geniş bir siyasi kariyerin basamağı haline geldiğini göstermektedir.

Değişim ve Sosyo-Politik Hizalama Dönemi (1994-2014)

Bu evre, Batman'ın yerel siyasetinde, ulusal ana akım partilerin hegemonyasından uzaklaşarak, yerel kimlik, kültürel ve dini değerleri öne çıkaran hareketlerin güç kazandığı bir süreci simgelemektedir.

Salih Gök'ün "Efsanevi" Dönemi

1994 yerel seçimlerinde Refah Partisi'nden belediye başkanı seçilen Salih Gök, 3 yıl 8 ay 17 gün gibi kısa bir görev süresine rağmen Batman halkı arasında efsaneleşmiş bir figür haline gelmiştir. Almanya'da 22 yıl işçi olarak çalıştıktan sonra memleketine dönen Gök, siyasete atılmış ve Refah Partisi Batman İl Başkanlığı görevini üstlenmiştir. Göreve gelir gelmez belediye binasının girişine "Rüşvet alan da veren de mel'undur" hadis-i şerifini yazdırması, onun yönetim felsefesini özetlemektedir. Gök'ün, kısa sürede kent gelişimine önemli katkılarda bulunduğu ve ilkelerinden taviz vermeyen bir duruş sergilediği belirtilmektedir. Kendisi, 4 Aralık'ta görevi başındayken geçirdiği kalp krizi sonucu hayatını kaybetmiştir. Salih Gök'ün yönetim anlayışı, ahlaki bir duruşu ve yerel hizmetleri entegre eden, yerel halk tarafından takdir edilen bir modelin örneği olmuştur.

Kürtçü Sol Hareketin Yükselişi

1999 yerel seçimleri, Batman'ın yerel yönetim tarihinde kritik bir dönüm noktası olmuştur. Halkın Demokrasi Partisi'nden (HADEP) Abdullah Akın'ın belediye başkanı seçilmesi , yerel yönetim makamının ana akım siyasetten kimlik siyasetine doğru yöneldiğinin açık bir göstergesidir. Bu değişim, Batman'ın yerel siyasetinin artık Türkiye'nin genel siyasi fay hatlarından bağımsız düşünülemeyeceğini ortaya koymuştur.

Bu dönemin en önemli figürlerinden biri, 2004-2009 yılları arasında Demokratik Toplum Partisi'nden (DTP) belediye başkanlığı yapan Hüseyin Kalkan'dır. Kalkan'ın yönetim felsefesi, "halkçı, doğal, samimi" bir duruş sergilemekte ve "insanları mutlu etme" amacına odaklanmaktadır. Görev süresi boyunca, Yılmaz Güney Sinema Salonu ve Halk Evleri gibi kültürel ve sosyal projeleri hayata geçirmesi, yerel yönetim makamını yalnızca bir hizmet kurumu değil, aynı zamanda kültürel ve sosyal bir platform olarak gördüğünü kanıtlamaktadır.

Kalkan'dan sonra, DTP'den Necdet Atalay 29 Mart 2009'da belediye başkanı seçilmiş, ancak görev süresi çok kısa sürmüştür.

Kayyumlar ve Sonrasında Dönem (2014-Günümüz)

Bu evre, seçilmiş yerel yöneticilerin görevden alınması ve yerlerine merkezi yönetim tarafından atanan kayyumların geçmesiyle karakterize edilen, Batman'ın yerel yönetim tarihinde en tartışmalı ve gerilimli dönemi oluşturmaktadır.

İlk Kayyum Atamaları ve Hulusi Şahin Dönemi

Demokratik Bölgeler Partisi'nden (DBP) seçilen Sabri Özdemir'in 2015 yılında görevden alınması, bu dönemin başlangıcını işaret etmektedir. Yerine sırasıyla Azmi Çelik, Ahmet Deniz ve Hulusi Şahin kayyum olarak atanmıştır. Hulusi Şahin, 2018-2019 ve 2020-2022 olmak üzere iki farklı dönemde kayyum belediye başkanlığı yapmıştır. Şahin'in yönetimi altında, kentte geniş çaplı kentsel dönüşüm, altyapı ve sosyal hizmet projelerine odaklanılmıştır. Bu projeler arasında yeni parkların (İstiklal, Atatürk, Karabağ), 2021'de 160 bin ton asfalt serimiyle rekor kırılan yol çalışmalarının, atık su arıtma tesisinin ve Halk Ekmek büfelerinin kurulması gibi faaliyetler yer almaktadır. Bu çalışmalar, merkeziyetçi bir yönetim anlayışıyla, üst ölçekli ve altyapı odaklı projelerin hızla hayata geçirildiğini göstermektedir.

2024 Seçimleri ve Gülistan Sönük'ün Kısa Görev Süreci

2024 yerel seçimlerinde Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi'nden (DEM Parti) aday olan Gülistan Sönük, yüzde 64.52 oy oranıyla Batman Belediye Başkanı seçilmiştir. Bu seçim, Sönük'ü aynı zamanda Batman'ın tarihindeki ilk kadın belediye başkanı yapmıştır. 1993 Kozluk doğumlu olan Sönük, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler alanında eğitim görmüş ve 2019'dan itibaren Kozluk'a bağlı Bekirhan beldesinde eş başkanlık yapmıştır.

Ancak, Sönük'ün görevi sadece 7 aydan biraz fazla sürmüştür. 4 Kasım 2024 sabahı, İçişleri Bakanlığı tarafından Anayasa'nın 127. maddesi ve 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 47. maddesi gerekçe gösterilerek hakkında yürütülen terör soruşturması nedeniyle görevden uzaklaştırılmıştır. Bu karara karşı Batman'da protestolar düzenlenmiş, halk ve siyasi parti yetkilileri belediye binası önünde toplanmış ve polis barikatlarıyla karşılaşmıştır. Sönük, yaptığı açıklamalarda, kararın hukuksuz olduğunu ve önceki kayyum yönetiminin bıraktığı 3 milyar TL'lik borca atıfta bulunarak, belediyenin finansal olarak gasp edildiğini iddia etmiştir.

Ekrem Canalp'in Kayyum Olarak Yeniden Atanması

Gülistan Sönük'ün görevden alınmasıyla birlikte, Batman Valisi Ekrem Canalp, 4 Kasım 2024 itibarıyla belediye başkan vekili (kayyum) olarak atanmıştır. Bolu doğumlu bir mülki amir olan Canalp, kariyeri boyunca farklı kaymakamlık görevlerinde bulunmuş, İçişleri Bakanlığı'nda üst düzey yöneticilik yapmış ve 2018-2022 yılları arasında Edirne Valisi olarak görev yapmıştır. Canalp'in, 18 Mayıs 2022'den 3 Nisan 2024'e kadar da Batman'da kayyum olarak görev yaptığı bilinmektedir. Bu durum, Batman yerel yönetiminde kayyum atamalarının tekrar eden bir döngü haline geldiğini göstermektedir. Seçilmiş bir yöneticinin yerini, daha önce de aynı görevi yürütmüş olan kariyerli bir devlet bürokratının alması, yerel iradenin sürekli olarak merkezi otorite tarafından yönlendirildiği bir modelin işleyişini gözler önüne sermektedir.

Bu durum, liderlerin profillerinde belirgin bir karşıtlık ortaya koymaktadır. Hüseyin Kalkan, Necdet Atalay ve Gülistan Sönük gibi seçilmiş başkanlar, siyasete, toplumsal liderliğe ve aktivizme odaklanırken , Hulusi Şahin ve Ekrem Canalp gibi kayyumlar ise kaymakamlık, valilik gibi devlet bürokrasisi içinde yükselmiş, idari istikrarı ve merkezi planlamayı ön planda tutan yöneticilerdir. Bu karşıtlık, iki farklı yönetim felsefesinin de çarpışmasına neden olmaktadır: biri siyasi ve sosyal temsile, diğeri ise idari yönetime ve devlet eliyle yürütülen projelere odaklanmaktadır.

İdari ve Finansal Bağlam

Batman'daki yerel yönetim çatışması, yalnızca siyasi alanda değil, aynı zamanda idari ve finansal boyutlarda da kendini göstermektedir. Bu çatışmanın en somut örneklerinden biri, 2024 yerel seçimleri sonrasında ortaya çıkan belediye borçlarına ilişkin tartışmadır.

Finansal Tartışmanın Anatomisi

DEM Parti yönetimi, görevi devraldığında belediyenin 3 milyar 53 milyon 970 bin TL tutarında bir borcu olduğunu açıklamıştır. Bu borç tablosunda, Vergi Dairesi, SGK, banka kredileri, firmalara olan borçlar ve ihale edilerek sözleşmeye bağlanan geleceğe dönük borçlar gibi kalemler detaylı olarak listelenmiştir. Gülistan Sönük, yaptığı açıklamalarda bu durumu "gasp" olarak nitelendirmiş ve belediyenin finansal olarak talan edildiğini iddia etmiştir.

Batman Valisi Ekrem Canalp ise bu iddiaları yalanlamış ve söz konusu rakamların borç değil, "yatırım" harcamaları olduğunu savunmuştur. Canalp, 2 yıl 3 aylık kayyum dönemi boyunca 4.5 milyar TL'lik yatırım yapıldığını belirtmiş ve DEM Parti'nin borç olarak gösterdiği kalemlerin, tamamlanmış veya devam eden projelerin maliyetleri olduğunu öne sürmüştür. Bu durum, aynı finansal verilerin bile farklı siyasi aktörler tarafından nasıl yorumlandığını ve bir siyasi tartışma zeminine dönüştürüldüğünü açıkça göstermektedir.

Projelerin Karşılaştırmalı Analizi

Belediye başkanlarının yönetim felsefeleri, hayata geçirdikleri projelerle de net bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Aşağıdaki tablo, farklı dönemlerin ve yönetim modellerinin önceliklerini karşılaştırmalı olarak sunmaktadır:

Yönetici	Öne Çıkan Projeler ve Felsefe	Proje Odak Alanı
Salih Gök (RP)	"Rüşvet alan da veren de mel'undur" felsefesiyle yerel hizmet ve ahlaki yönetim. Kentin gelişimine temel katkılar.	Yönetim felsefesi, yerel gelişim.
Hüseyin Kalkan (DTP)	Yılmaz Güney Sinema Salonu, Halk Evleri, kültürel ve sosyal projeler. İnsanları mutlu etme felsefesi.	Kültürel, sosyal, sivil toplum.
Hulusi Şahin (Kayyım)	Batman Çayı Rekreasyon projesi, 23 yeni park, 160 bin ton asfalt, Atık Su Arıtma Tesisi, modern bulvarlar.	Altyapı, geniş ölçekli kentsel yenileme, estetik.
Ekrem Canalp (Kayyım)	Türkiye'de bir ilk olan "Devlet Mahallesi" projesi, kamu binalarını tek bir alanda toplama ve eski binaları yeşil alana dönüştürme.	Kamusal alan, devlet hizmetlerinin modernizasyonu, merkezi planlama.

Batman'ın Yönetimi Üzerine Bir Bakış

Batman'ın belediye başkanları tarihi, yerel yönetimde süreklilikten sapma, siyasi kimlik mücadelesi ve merkezi otoritenin yerel iradeyi ikame etme çabalarının karmaşık bir resmini sunmaktadır. Başlangıçta ulusal siyasi partilerin hakimiyetinde olan yerel yönetim, 1990'ların sonundan itibaren Kürtçü sol siyasi hareketin etkisi altına girmiş ve belediye başkanlığı, bir hizmet sunma makamının ötesinde, kültürel ve siyasi bir temsil alanı haline gelmiştir.

2014 sonrası dönem ise, bu mücadelenin en şiddetli biçimini aldığı bir evreyi temsil etmektedir. Tekrarlanan kayyum atamaları, sandık iradesi ile merkezi devletin güvenlik ve idari kaygıları arasındaki derin ve kurumsal bir güvensizliğin varlığını gözler önüne sermektedir. Bu süreçte yaşanan finansal anlaşmazlıklar ve proje önceliklerindeki farklılıklar, altta yatan siyasi çatışmanın birer yansıması olarak okunmalıdır. Seçilmiş politikacıların sosyal ve kültürel projelere odaklanması, atanmış bürokratların ise altyapı ve kamu hizmetlerini merkezileştirme çabası, Batman'ın geleceğinin sadece hizmet kalitesi meselesi değil, aynı zamanda siyasi ve yasal bir mücadele konusu olduğunu göstermektedir.