Beşiri Tarihi Geçmişi Köyleri Nüfusu ve Coğrafyası

Beşiri, Kürtçe ismiyle Qubîn – Kubîn olarak bilinmektedir. Beşiri- Qubîn idari açıdan iki belediye (Beşiri ve İkiköprü) ve resmi olarak tanınan 53 köyden oluşmaktadır. Ayrıca, bu köylere bağlı 50 kadar mezranın bulunması, yerleşim coğrafyasının karmaşıklığını ve toponimik çeşitliliğini daha da artırmaktadır.

Bu idari yapının ötesinde, Beşiri, derin sosyo-kültürel katmanlara sahiptir. Bölgenin çok etnisiteli ve çok inançlı yapısı, özellikle Ezidi (Yezidi) varlığının sürekliliği ile belirgindir. Yerel kültürü ve gelenekleri koruma çabaları, bölge kimliğinin vazgeçilmez bir parçasıdır.

Surp Hovhannes Kilisesinde görevli din adamı Peder Abraham Der-Tovmasyan Qubin’in (Beşiri) Ğarzan kazasına bağlı Ezidi ve Ermeni nüfusun karma yaşadığı bir köy olduğunu burada 39 hanede 351 Ermeni nüfusu olduğunu ve burada 21 öğrencinin devam ettiği bir okul bulunduğunu iddia etmiştir.

Beşiri Toplam Nüfus: 32.424 - Erkek Nüfusu: 17.978 - Kadın Nüfusu: 14.446

Beşiri İlçe Merkezi Nüfusu: 13.522 - Erkek: 8.276 - Kadın: 5.246

Beşiri Belde ve Köylerin Toplam Nüfusu: 18.902 - Erkek: 9.702 - Kadın: 9.200

Beşiri Köy Sayısı: 53 - Mahalle Sayısı: 9

Yıllara Göre Beşiri Nüfus Değişimi (2007–2024)

Yıl	Nüfus
2007	31.649
2008	32.282
2009	30.774
2010	30.184
2011	30.342
2012	30.303
2013	31.177
2014	30.327
2015	30.129
2016	30.411
2017	29.199
2018	30.445
2019	29.667
2020	29.962
2021	30.928
2022	31.465
2023	32.378
2024	32.424

Son 5 yılda nüfus artışı: +2.462 kişi
Erkek oranı: %55,4
Kadın oranı: %44,6

Beşiri Mahallelerine Göre Nüfus Dağılımı

Mahalle Adı	Toplam Nüfus	Erkek	Kadın
Cumhuriyet	3.936	3.456	480
Bağdu	2.499	1.272	1.227
Behrem Yoğun	2.005	1.000	1.005
Kobin	1.815	905	910
Turgut Özal	1.785	937	848
Mehmet Yatkın	1.774	877	897
Milli Egemenlik	1.493	766	727
Kıyanç	1.073	589	484
Karaduman	525	279	246

Beşiri Köylerine Göre Nüfus Dağılımı

Köy Adı	Toplam	Erkek	Kadın
Beşpınar	1.776	906	870
Doğankavak	1.482	738	744
Yenipınar	1.184	551	633
Durucak	785	400	385
Eskihamur	709	375	334
Yontukyazı	635	322	313
Beyçayırı	570	280	290
Bahçeli	499	252	247
Danalı	497	236	261
Asmadere	496	266	230
Alaca	402	199	203
Oğuz	386	204	182
Esence	373	195	178
Tekağaç	353	176	177
Değirmenüstü	350	185	165
Ayrancı	342	179	163
Bilek	318	162	156
Örmegöze	310	162	148
Dayılar	276	139	137
Kayatepe	263	130	133
Otluca	247	131	116
Ilıca	246	123	123
Yalınkavak	237	121	116
İnpınar	219	112	107
Dağyolu	209	116	93
Yarımtaş	198	101	97
Çakıllı	164	81	83
Samanlı	162	70	92
Kütüklü	158	83	75
Kuşçukuru	140	72	68
Tepecik	139	73	66
Atbağı	137	71	66
Çığırlı	133	70	63
Kumçay	133	62	71
Yeşiloba	132	72	60
Yeniyol	128	71	57
Deveyboynu	118	64	54
Kurukavak	112	56	56
Işıkveren	108	44	64
Yazıhan	101	50	51
Uğurca	94	47	47
Yolkonak	76	39	37
Karatepe	67	35	32
Doğanpazarı	66	39	27
Yakacık	58	30	28
Kumgeçit	46	21	25
Güvercinlik	45	22	23
İkiyaka	42	19	23
Yalınca	38	15	23
Çavuşbayırı	31	17	14
Kaşüstü	30	17	13
Başarı	20	13	7
Üçkuyular	20	8	12

Batman’ın en eski yerleşim alanlarından biri olan Beşiri, 53 köy ve 9 mahalleden oluşuyor. 2024 yılı itibarıyla ilçe nüfusu 32 bini aşarken, nüfusun büyük bölümü kırsal alanlarda yaşıyor. Son yıllarda kırsal kalkınma, altyapı yatırımları ve eğitim projeleriyle ilçede nüfus istikrarı sağlanmış durumda.

İlçe, hem Batman merkeze yakın konumuyla hem de tarım ve hayvancılığa dayalı ekonomisiyle dikkat çekiyor.

Beşiri'nin Bölgesel Kimliği ve Stratejik Konumu

Batman iline bağlı Beşiri ilçesi, tarihsel olarak Yukarı Mezopotamya’nın kuzey sınırlarında, Dicle Nehri havzası ile Anadolu yüksek platolarının kesişim noktasında yer almaktadır. Bu stratejik coğrafi konum, Beşiri’nin tarih boyunca büyük imparatorluklar ve medeniyetler arasında bir geçiş kapısı, lojistik bir merkez ve farklı kültürlerin buluşma noktası olarak işlev görmesine neden olmuştur. Bölgenin sahip olduğu zengin arkeolojik ve kültürel miras, Beşiri'nin sadece bir idari birim olmaktan öte, binlerce yıllık kesintisiz yerleşim tarihinin somut bir kaydı olduğunu göstermektedir.

Beşiri'nin çevresi, Roma İmparatorluğu’ndan Osmanlı Devleti’ne kadar uzanan süreçte askeri ve ticari açıdan hayati öneme sahip olan güzergahlarla çevrilidir. Bu bağlamda, Hasankeyf, Kozluk ve Gercüş gibi tarihsel merkezlerle olan yakınlığı, ilçenin bölgesel savunma ve ticaret ağının doğal bir parçası haline gelmesini sağlamıştır. Modern dönemde ise Batman’ın enerji sektöründeki merkezi rolü, Beşiri’nin ekonomik fonksiyonunu tarım merkezli bir yapıdan, sanayi ve lojistik destek uydusu rolüne dönüştürmüştür.

"Beşiri" Adının Kökeni ve Anlamı

Beşiri ilçesinin adı, güçlü bir şekilde Arapça kökenlidir. Etimolojik olarak "Beşir" (Bashir) kelimesi, "müjdeci," "müjde veren" veya "sevinçli haber getiren" anlamlarına gelmektedir.⁶ Bu isim, Arapça'da müjde anlamına gelen "beşaret" kelimesinden türemiştir.⁶ Arap ve İslami kültürel bağlamda, Beşir ismi daima olumlu ve hayırlı haberlerle ilişkilendirilir.

Bu adlandırmanın yaygınlığı, sadece Türkiye’de değil, aynı zamanda İtalya, Almanya, İsviçre ve Belçika gibi ülkelerde de Beşir isminin popülerliğini koruduğunu göstermektedir.⁶ Türkiye’nin yakın tarihinde ise Beşir Fuad (düşünür) ve Beşir Kemal (siyasetçi) gibi önemli şahsiyetler bu ismi taşımıştır.⁶

İsimsel Siyaset ve Kültürel Dönüşümün Kanıtı

Bir yerleşim yerinin adının kökeni, genellikle o bölgede hüküm süren medeniyetin veya baskın kültürel kimliğin bir yansımasıdır. Beşiri isminin bu belirgin Arapça/İslami kökeni, bölgenin isimlendirilmesinin veya yeniden adlandırılmasının, büyük olasılıkla Arap fetihleri veya bölgedeki Artuklu ve Eyyûbî gibi İslami hanedanlıkların kültürel ve idari kontrolünün zirvesinde gerçekleştiğini düşündürmektedir.

İlçeye "Müjdeci" adının verilmesi, sıradan bir coğrafi tanımlama olmaktan öte, bir zaferi, önemli bir sosyal refahı (örneğin sulama sisteminin inşası) veya İslam inancının yayılışını simgeleyen kolektif bir hafızayı temsil edebilir. Bu durum, bölgenin daha önceki Süryanice, Aramice veya Kürtçe isimlerinin yerini alarak, yeni kültürel ve siyasi hegemoniyi coğrafi kayda dönüştürme çabasının bir kültürel kaydı olarak yorumlanabilir. Dolayısıyla Beşiri, adıyla bile bir medeniyet ve inanç değişiminin tarihi belgesini taşımaktadır.

BEŞİRİ'NİN DERİN TARİHİ VE ARKEOLOJİK ZENGİNLİĞİ

Beşiri'nin tarihsel derinliği, çevresindeki höyükler, kaleler ve dini yapılar aracılığıyla katmanlı bir şekilde ortaya çıkmaktadır. İlçe, merkezi bir siyasi başkent olmaktan çok, stratejik ticaret yolları üzerinde yer alan ve çevredeki büyük merkezlere (özellikle Hasankeyf'e) lojistik destek sağlayan kritik bir ikmal ve yerleşim noktası olmuştur.

Prehistorik ve Protohistorik Dönemler (M.Ö. 4000 – M.Ö. 1200)

Yukarı Mezopotamya, M.Ö. 4. binyıldan itibaren şehirleşmenin en erken örneklerine sahne olmuştur. Beşiri'nin bu erken yerleşim ağının bir parçası olduğu, özellikle Beşiri Köprüsü Höyüğü’ndeki arkeolojik bulgularla kanıtlanmıştır.

Beşiri Köprüsü Höyüğü'nün Kronolojik Önemi

Beşiri Köprüsü Höyüğü, Beşiri ilçesinin 7 kilometre kuzeydoğusundaki İkiköprü beldesinde yer almaktadır.³ Höyük, 140 metre çapında bir yayılım alanına sahiptir ve ova seviyesinden yaklaşık 22 metre, deniz seviyesinden ise 727 metre yüksekliğe ulaşmaktadır.³ Arkeolojik yüzey araştırmaları, höyüğün kronolojik aralığının dikkat çekici bir süreklilik gösterdiğini ortaya koymuştur: Erken Tunç Çağı'ndan (EBA) başlayarak Demir Çağlar'a kadar uzanan seramik buluntular gözlenmiştir.³ Erken Tunç Çağı’na ait buluntuların varlığı, Beşiri bölgesinin M.Ö. 3. binyıldan itibaren Hurri-Mitanni kültürel alanıyla etkileşim içinde olan, yerel şehirleşme sürecinin erken bir parçası olduğunu kanıtlamaktadır.

Ne yazık ki, höyüğün ortasından yol geçirilmesi nedeniyle, orijinal yayılım alanının yalnızca 60 metrelik bir kısmı korunabilmiştir, bu da modern altyapı projelerinin tarihi mirası nasıl tehdit ettiğini gösteren acil bir koruma sorununa işaret etmektedir.³

İki Höyüğün Mikro-Coğrafi Dinamiği

Höyük üzerindeki detaylı incelemeler, alanın başlangıçta tek bir yükselti olarak tanımlanmasına rağmen, aslında birbirinden bağımsız iki höyükten oluştuğu kanısına varılmasını sağlamıştır.⁴ Bu iki yükselti, küçük bir dere yatağı ile birbirinden ayrılmıştır. Bu ayrımın kronolojik bir anlamı bulunmaktadır:

1. Kuzeybatı Höyük: Bu kesimde, prehistorik dönemlere ait seramikler gözlenmiştir.

2. Güneydoğu Höyük: Bu kısım ise geç dönem özellikleri gösteren seramikleri barındırmaktadır.⁴

Bu mikro-coğrafi farklılaşma, yerleşimin zaman içinde çevresel koşullar nedeniyle kaydığını veya yeniden konumlandığını göstermektedir. Nehir yatağındaki değişimler (avülsiyon) veya artan taşkın riskleri, erken yerleşimin (Kuzeybatı) terk edilmesine ve daha güvenli bir noktada (Güneydoğu) yeniden kurulmasına yol açmış olabilir. Bu bulgular, Beşiri’nin binlerce yıl boyunca sadece insan etkileşimlerine değil, aynı zamanda çevresel jeomorfolojik değişimlere karşı da hassas bir konumda olduğunu ortaya koymaktadır.

Klasik Çağlar ve Demir Çağı (M.Ö. 1200 – M.S. 4. Yüzyıl)

Demir Çağı seramiklerinin varlığı ³, Beşiri'nin bu dönemde bölgedeki büyük güç mücadelelerinin tam ortasında yer aldığını göstermektedir. Beşiri, bir zamanlar güçlü Asur İmparatorluğu'nun batı sınır hattına yakın bir tampon bölgede bulunuyor, dolayısıyla Asur ve Urartu gibi devletler arasındaki çatışma ve ticaret güzergahları üzerinde kritik bir rol oynuyordu.

Daha sonra Roma İmparatorluğu döneminde, bölge askeri bir üs ve sınır hattı olarak önem kazanmıştır. Hasankeyf Kalesi'nin (Beşiri'nin yakın çevresinde) M.S. 4. yüzyılda Roma ordusu tarafından askeri üs olarak kullanılması ¹, Beşiri'nin de bu askeri ve lojistik ağın bir parçası olduğunu, Anadolu'dan Mezopotamya'ya geçişi kontrol eden bir güzergah üzerinde yer aldığını kanıtlamaktadır.

Ortaçağ: Dini ve Askeri Merkez (M.S. 5. Yüzyıl – 16. Yüzyıl)

Ortaçağ, Beşiri çevresinin kültürel ve dini çeşitliliğinin zirveye ulaştığı dönemdir. Bölge, İslami hakimiyet altına girmeden önce ve girdikten sonra bile önemli bir Hristiyan (özellikle Süryani) nüfusu barındırmıştır.

Mor Kiryakus Manastırı'nın Önemi

Kültür envanterinde listelenen Mor Kiryakus Manastırı ², Beşiri’nin yalnızca stratejik bir konumda olmadığını, aynı zamanda dini ve entelektüel bir merkez olarak da işlev gördüğünü göstermektedir. Bu manastır, bölgenin Süryani Ortodoks mirasını ve tarihsel olarak farklı inançların yan yana var olduğu bir kültürel yapıyı kanıtlayan temel bir varlıktır. Manastırın varlığı, Beşiri’nin, bölgedeki Artuklu ve Eyyûbî hükümdarlıkları döneminde dahi Süryani topluluğunun kültürel ve dini yaşamının devam ettiği bir merkez olduğunu doğrular.

Çevresel Savunma Ekolojisi

Beşiri, Kozluk (Hazo) Kalesi, Gâvur Kalesi ve Beksê (Şahinli) Kalesi gibi bölgesel savunma yapıları ağı içinde yer almıştır.¹ Bu durum, Beşiri'nin doğrudan bir askeri merkezden ziyade, bu büyük savunma sisteminin alt seviye bir lojistik ve tarım merkezi olarak konumlandığını göstermektedir. Kale merkezleri yüksek ve savunulması kolay yerlere kurulurken, Beşiri daha alçak ve tarıma elverişli düzlüklerde kalarak, askeri garnizonlara yiyecek ve malzeme sağlayan ekonomik bir fonksiyon üstlenmiştir.

BEŞİRİ'NİN COĞRAFİ YAPISI VE EKOLOJİK ÖZELLİKLERİ

Fiziki Coğrafya ve Topografya

Beşiri, Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Mezopotamya havzasında, Batman il merkezinin kuzeydoğu istikametinde konumlanmıştır. Coğrafi olarak Dicle Nehri’nin yan kollarının suladığı verimli Batman Ovası üzerinde yer almaktadır. İlçe topraklarının büyük bir kısmı düz veya hafif engebeli bir yapıya sahiptir. Bu topoğrafik özellik, tarih boyunca yoğun tarımsal faaliyetlere ve yerleşime olanak tanımıştır.

Hidrografik açıdan, Dicle Nehri havzasının içinde bulunması, Beşiri'nin su kaynakları açısından zengin olmasını sağlamış ve sulu tarım potansiyelini artırmıştır. Beşiri Köprüsü'nün tarihsel önemi, ilçenin su yollarının geçişini kontrol eden kritik bir noktada bulunmasından kaynaklanmaktadır. Bu nehir geçişi, sadece askeri hareketlilik için değil, aynı zamanda tarımsal ürünlerin taşınması ve ticareti için de hayati olmuştur.

İklim ve Ekolojik Çevre

Beşiri'de tipik karasal iklim koşulları hakimdir. Yaz ayları genellikle sıcak ve kurak, kış ayları ise soğuk ve yağışlı (çoğunlukla kar yağışlı) geçmektedir. Bu iklim yapısı, bölgenin geleneksel tarım ürünlerini (buğday, arpa gibi tahıllar ve baklagiller) belirlemiştir.

Beşiri toprakları, Batman Ovası'nın en verimli kısımlarından birini teşkil ettiğinden, toprak kullanımı yoğunlukla monokültür tarıma dayanır. Modern sulama tekniklerinin yaygınlaşması, son yıllarda pamuk gibi daha yüksek katma değerli ürünlerin de yetiştirilmesine olanak sağlamıştır.

Beşeri Coğrafya ve Yerleşim Desenleri

Yerleşim desenleri, tarihsel olarak coğrafi ve ekonomik faktörlere sıkı sıkıya bağlı kalmıştır. Köyler ve beldeler genellikle su kaynaklarına yakın, tarım alanlarının hemen kenarında kurulmuştur. Beşiri ilçesi merkezi, çevredeki kırsal alanların idari ve ticari merkezi olarak işlev görürken, İkiköprü beldesi gibi stratejik geçiş noktaları, hem tarihsel hem de modern ulaşım ağlarında önemli kavşaklar olmuştur. İlçenin yol ağları üzerindeki bu merkezi konumu, modern ekonomik gelişimi (özellikle sanayi ve petrol lojistiği) için zemin hazırlamıştır.

MODERN BEŞİRİ: DEMOGRAFİK VE SOSYO-EKONOMİK ANALİZ

Beşiri, 21. yüzyılda hızlı bir demografik değişim ve ekonomik dönüşüm yaşamaktadır. İlçe, geleneksel kırsal yapısının ötesinde, Batman metropolünün büyüyen enerji ve sanayi sektörleri tarafından yönlendirilen bir işgücü merkezi haline gelmiştir.

Nüfus Dinamikleri ve Gelişim Trendleri

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan 2023 verilerine göre Beşiri’nin toplam nüfusu 32.378 olarak kaydedilmiştir.⁵ Bu nüfus, 14.770 kadın ve 17.608 erkekten oluşmaktadır. İlçe, son yıllarda Türkiye ortalamasının üzerinde bir nüfus artış hızı sergilemektedir; 2023 yılında yıllık nüfus artış oranı %2.9 olarak açıklanmıştır.⁵

Bu yüksek artış oranı, bölgenin önemli bir ekonomik cazibe merkezi haline geldiğini veya önemli bir geri göç yaşadığını işaret eder. Özellikle 2020 sonrası dönemde (%3.22, %1.74, %2.9) istikrarlı bir büyüme gözlenmektedir.⁵ Ancak, incelenen uzun yıllar serisinde (2007-2023), nüfus artış oranında keskin dalgalanmalar (örneğin 2017'de %-3.99, 2018'de %4.27) dikkat çekmektedir. Bu durum, Beşiri nüfusunun, tarımsal verimden veya büyük inşaat/sanayi projelerinin başlama ve bitiş döngülerinden kaynaklanan kısa vadeli ekonomik koşullara karşı oldukça hassas olduğunu göstermektedir.

Aşağıdaki tablo, Beşiri'nin son yıllardaki demografik gelişimini detaylandırmaktadır:

Yıllara Göre Beşiri İlçesi Nüfus Gelişimi ve Dinamikleri (2018-2023)

Yıl	Toplam Nüfus	Kadın Nüfusu	Erkek Nüfusu	Yıllık Artış Oranı (%)
2023	32.378	14.770	17.608	2.9
2022	31.465	14.249	17.216	1.74
2021	30.928	14.506	16.422	3.22
2020	29.962	14.623	15.339	0.99
2019	29.667	14.687	14.980	-2.56
2018	30.445	15.048	15.397	4.27

Yaş Yapısı ve İşgücü Analizi

Beşiri’nin yaş dağılımı, ilçenin genç ve dinamik bir yapıya sahip olduğunu ortaya koymaktadır.⁵ Özellikle 0-19 yaş arasındaki nüfusun toplam nüfus içindeki payı yüksektir, bu da gelecekteki işgücü potansiyelinin güçlü olduğunu gösterir.

Nüfus yapısında en dikkat çekici analiz noktası, prime işgücü yaş grubunda (20-34 yaş aralığı) gözlenen belirgin cinsiyet dengesizliğidir. Bu gruplarda erkek nüfus, kadın nüfusuna kıyasla önemli ölçüde fazladır.⁵

Örneğin, 25-29 yaş grubunda toplam nüfus 3.266 iken, erkek nüfusu 2.017, kadın nüfusu ise 1.249'dur. Bu durum, tek başına bu yaş aralığında 768 kişilik bir erkek fazlalığı olduğunu göstermektedir.⁵

Bu çarpık demografik dağılım, Beşiri’nin yalnızca doğal nüfus artışıyla değil, aynı zamanda dışarıdan işgücü odaklı göç ile büyüdüğünün somut kanıtıdır. Batman ilinin ekonomik yapısının ana omurgasını oluşturan Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) faaliyetleri ve buna bağlı olarak gelişen inşaat, lojistik ve ağır sanayi sektörleri, tipik olarak bekar veya ailesiz genç erkek işgücünü çeker. Bu nedenle Beşiri, geleneksel tarım merkezinden, Batman’ın enerji merkezli ekonomisine hizmet eden bir işçi yerleşimine doğru evrilmiştir. Bu ekonomik dönüşüm, ilçenin gelecekteki planlamasında sosyal hizmetler ve altyapı ihtiyaçları açısından önemli zorluklar ortaya çıkarmaktadır.

Ekonomik Yapı ve Sektör Dağılımı

Geleneksel olarak Beşiri ekonomisi, verimli düzlüklerde yoğunlaşan tahıl, bakliyat ve mevsimlik ürün tarımına dayanmıştır. Ancak son yirmi yılda petrol ve sanayi sektörünün etkisi, bu yapıyı değiştirmiştir.

Beşiri'nin Batman şehir merkezine ve TPAO tesislerine olan yakınlığı, ilçe sakinlerinin önemli bir kısmının sanayi ve hizmet sektörlerinde istihdam edilmesini sağlamıştır. Tarımdan sanayiye kayan bu işgücü hareketliliği, ilçenin ekonomik dayanıklılığını çeşitlendirmiş, ancak aynı zamanda kırsal alanlardaki tarımsal işgücü yaşlanması ve azalması gibi yeni sosyal riskler yaratmıştır. Beşiri'nin ekonomik geleceği, bu nedenle, bölgesel enerji politikaları ve Batman'ın genel sanayi gelişimine olan stratejik bağımlılığı ile yakından ilişkilidir.

Beşiri'nin Çok Katmanlı Tarihsel Kimliğinin Sentezi

Beşiri ilçesi, isminin taşıdığı "müjdeci" anlamının ötesinde, coğrafyasında binlerce yıllık sürekli yerleşimin izlerini barındıran kompleks bir tarihsel kimliğe sahiptir. Arkeolojik veriler, ilçenin Prehistorik (Erken Tunç Çağı) dönemlerden itibaren Dicle havzasındaki ticaret ve geçiş güzergahlarını kontrol ettiğini ve bu yerleşimin coğrafi kaymalarla birlikte varlığını sürdürdüğünü göstermiştir (Beşiri Köprüsü Höyüğü).³

Ortaçağ’da ise Mor Kiryakus Manastırı gibi yapılar, Beşiri'nin farklı inançların yan yana yaşadığı bir kültürel laboratuvar olduğunu kanıtlamaktadır.² Modern dönemde, Beşiri, geleneksel tarım merkezi rolünden sıyrılarak, yüksek nüfus artışı ve işgücü odaklı göç ile karakterize edilen dinamik bir sanayi uydusuna dönüşmüştür. Genç ve erkek yoğun nüfus yapısı ⁵, bu dönüşümün en güçlü demografik kanıtıdır.

Beşiri Bölgesi Önemli Arkeolojik ve Tarihi Alanlar

Alan Adı	İlçe/Bölge	Ana Dönemler	Kritik Özellik ve Önemi
Beşiri Köprüsü Höyüğü	İkiköprü (Beşiri)	EBA - Demir Çağı	İki farklı kronolojik yerleşimi gösteren yükselti; Dicle geçişini kontrol eden stratejik nokta.
Mor Kiryakus Manastırı	Beşiri Çevresi	Ortaçağ	Süryani Hristiyanlığının kültürel ve dini merkezini temsil eder.
Lilabadi Höyük	Gercüş (Yakın Bağlam)	EBA - Ortaçağ	Bölgesel EBA ve kültürel süreklilik ağının bir parçası.
Hatuniye Camii	Batman/Beşiri Çevresi	Ortaçağ/İslami Dönem	İslami mimarinin bölgedeki yerleşimi.