8ê Kanûna Pêşîn a 2024an ne tenê dîrokeke sîyasî bû, lê di heman demê de xaleke werçerxê bû di dîroka Sûrîyeya nûjen de jî, ji ber ku gel serkeftina xwe li ser rejîmekê ku bi dehan salan welat bi despotîzm û zordariyê birêve biribû piştrast kir.
Di 8ê Kanûna Pêşîn a 2024an de, Sûrîyeyiyan bi hişmendî, têkoşîn û biryardariya ji bo ji nû ve avakirina welatê xwe wekî neteweyek azad û serwer a gelê xwe, ne ya celadên xwe, deriyên berbanga nû vekirin.
Îro, Sûrî ne bîranînek demkî, lê rêwîtiyek bi îradeya gel di tevahiya jiyana xwe de bi bîr tînin, rêwîtiyek ku di dîroka wan de wekî merhaleyek girîng dimîne. Rizgarî veguherînek ji serdemek dirêj a êşê ber bi sibeha ewle ya serdemek nû bû. Bi derbasbûna salekê re, taybetmendiyên dewletek ku hebûna xwe ji nû ve bi dest xistiye, saziyên xwe ji nû ve ava kiriye û pencereyên xwe bi bawerî û berpirsiyariyê ji cîhanê re vekiriye, derdikevin holê.
Bi salan e ku Sûrî di hawîrdorek girtî de dijîn ku ji hêla pergalek ewlehiyê ve serdest e ku red dike reformê qebûl bike û destûrê nade guhertinê. Bi her paşketina aborî an qeyranek civakî re, rejîm lawaz bûye, tesîra xwe zêde kiriye li şûna reformê.
Ev yek li şûna rewşek jêhatîbûnê, bi tecrîdeke siyasî ya bêhnteng re hevdem bû, ku krîzên aborî û civakî girantir kir. Her ku kûrahiya baweriyê di navbera rejîm û gel de firehtir bû, teqîna derengmayî neçar bû, û tepeserkirin berdewam kir heta ku êdî nikarîbû şikestinên di avahiya xwe de veşêre.
Têkoşîna "Pêşîlêgirtina Êrîşê" ne bûyerek tenê ye, lê rêyek berfireh e ku îradeyek neteweyî ya yekgirtî temsîl dike, ku veguheriye pevçûnek leşkerî, siyasî, medyayî û çandî û her weha bersivek li hember bêdengî û xapandina bi salan, ku hêzên civaka sivîl, kesayetên neteweyî û efserên ku red dikin artêşê li dijî welatiyên xwe bikar bînin, tê de hene.
Bi hatina payîza borî re, dawî diyar bû. Bajarên ku di tariyê de hatibûn pêçan careke din hatin ronîkirin, sazî ji hêla xebatkarên xwe ve hatin vekirin, û meydanên ewlehiyê yek li dû yekê hilweşiyan, heta ku rejîma hilweşiyayî di 7ê Kanûnê de sembolên xwe yên dawîn winda kir û roja din hilweşîna xwe ya tevahî ragihand, ku destpêka dewletek nû nîşan da.
Hilweşîna rejîma kevin û bilindbûna Sûrîyeyeke nû
Di sibeha 8ê Kanûnê de, bi hezaran Sûrîyeyî daketin kolanan, hest bi vegera welatê xwe kirin, hestek ku ew bi dehan salan bêriya wê kiribûn. Alayên neteweyî li ser saziyan bilind bûn, û veguherînek siyasî di bin rêbertiyek neteweyî ya yekgirtî de dest pê kir ku projeya dewleta sivîl da pêşanî û ji bo başkirina birînên gel xebitî.
Hilweşîna rejîma kevin ne bûyerek ji nişka ve bû, lê encama rêze hilweşînên navxweyî bû, ku bi windakirina kontrola li ser desteyên desthilatdariyê û kêmbûna piştgiriya gel dest pê kir, ku bû sedema gendeliya berfireh û têkoşînên desthilatdariyê. Bi zêdebûna zexta gel re, rejîmê karîgeriya xwe winda kir, û rêberiyek nû, ne ya berê lê ya pêşerojê, pêwîst bû.
Ji hilweşandina rejîmê bigire heta avakirina dewleteke nû
Piştî rizgarkirinê, Sûrîyeyî êdî mijûlî wêrankirina tiştekî nînin, lê belê ji nû ve avakirina her tiştî ne. Ji nû ve avakirina saziyan dest pê kiriye, lihevkirina civakî gihîştiye, medyaya neteweyî rola xwe wekî neynika civakê ji nû ve bi dest xistiye, û hikûmeta nû pêşîniyên xwe yên wekî ewlehiya civakî, vejîna aborî û pêşîgirtina li vegera desthilatdariya dest-hesinî ji nû ve destnîşan kiriye.
Li hundir, saziyên hikûmetê bi leza rekord ji bo welatiyan ji nû ve hatin vekirin, xizmetên bingehîn ji nû ve hatin aktîfkirin, planên awarte ji bo aramkirina sektorên elektrîk û avê hatin destpêkirin, û bingeh ji bo bernameyek aborî ji bo têkoşîna li dijî yekdestdariyan, kontrolkirina fîyetan û piştgiriya hilberîna herêmî hatin danîn. Sîstemeke dadwerî ya zelal jî hat damezrandin û deriyên lihevhatina civakî hatin vekirin, ku ev yek beşdarî sivikkirina aloziyan û vegera rewşa normal li bajar û bajarokan bû.
Ji perspektîfeke derve ve, Şamê bi rêya ji nû ve avakirina kanalên ragihandinê bi paytextên Ereban re, vegera bi rûmet bo rêxistinên herêmî û navneteweyî, di nav de Neteweyên Yekbûyî û Konseya Ewlekariyê, û destpêkirina îmzekirina peymanên aborî ji bo piştgiriya projeyên ji nû ve avakirinê, hebûneke sîyasî ya ku bi dehsalan nebûye bi dest xistiye. Bi rêya gotûbêjeke dîplomatîk a li ser bingeha şefafiyet û rêzgirtina ji bo qanûna navneteweyî, ew di baştirkirina wêneya xwe ya navneteweyî û rakirina cezayan de bi ser ketiye.
Perspektîfên pêşerojê yên Sûrîya nû
Nîşanên destpêkê nîşan didin ku Sûrîya nû xwedî potansiyel e ku bi sûdwergirtina ji wêneya helwesteke navxweyî ya yekgirtî û dewleteke ku bi awayekî domdar baş dibe di bin rêberiyeke siyasî ya pabend bi mafên gel de, piştgiriyeke berfireh a navneteweyî ji bo ji nû ve avakirinê bikişîne.
Salek piştî rizgarkirinê, Sûrîyan îspat kir ku hêza wan di yekîtîyê de ye û gelên ku çarenûsa xwe hildibijêrin qet nikarin werin têkbirin. Îro, Sûrîye li ber deriyê serdemeke nû ye, tijî hêviyên mezin û dijwarîyên mezin e, lê ew li ser bingehek saxlem disekine: gelekî ku soza xwe girtiye, serdemeke tarî ku bi awayekî bêveger bi dawî bûye, û beşeke nû ku ji hêla Sûrîyan ve bi tena serê xwe hatiye nivîsandin, ku tesîrê li civaka navneteweyî dikin û li gorî berjewendîyên xwe yên neteweyî bi wan re têkilî datînin.
Pêşveçûna şoreşê
Bi rizgarkirina Humsê, ku navenda pevçûnê û xaleke werçerxek dîrokî bû, di 7ê Kanûna Pêşîn a 2024an de, Şoreşger ber bi paytextê ve pêşve çûn û ber bi kêliya biryardar ve çûn.
Şoreşger ji meydanên Kelemûn û Gutaya Rojhilat û Rojava bi lez pêşve çûn, û di nav çend saetan de ala Şoreşê li ser Yebrud, Nebek, Cîrud, Essel el-Ward, Flîta, Ruheybe, Dumeyr, Heresta, Erbîn, Sekba, Hemûriye, Kefr Batna, Duma, Dareya, Muaddamiyet el-Şam, Cedîdat Artuz, Wadî Bereda, Zebedanî, Qudsiye, Dumar û Hemayê bilind bû.
Cepheya Başûr: Dera, Suweyda û Quneytra di yek xendeqê de
Li başûr, şer bi leza pêşketina li seranserê Sûriyeyê pêşve diçû. Taxên Deraa Beled, Rêya Sed û Îstasyonê hatin rizgarkirin. Hêzên rejîma hilweşiyayî zû hilweşiyan, û bajarê Deraayê, digel bajarokên wê yên sereke û gundewarên derdora wê, ligel bajarokên Suweyda û gundewarên wê, Quneytra û derdora Şamê li rojava hatin rizgarkirin. Xan el-Şêx, Keswe û Zekiye li başûrrojava hatin rizgarkirin.
Wextên biryardar: Lihevhatina hêzan li ser sînorê Mezzayê
Pêşketina başûr armanc dikir ku kelehên dawîn ên rejîmê li paytext Şamê dorpêç bike. Êvara 7ê Kanûnê, hêzên ku ji bakur bi rêya Heresta, Qudsiye, Dumeyr û Quteyfa, û ji başûr bi rêya Kaswah û Muaddamiyet el-Şam pêşve diçûn, dest bi kombûna li derdora taxa Mezzayê kirin.
Reviyana Esed
Di sibeha 8ê Kanûna Pêşîn a 2024an de, saet 4:30ê sibê, Hêzên Paşvekişînê dest bi ketina Şamê kirin. Ew gihîştin Zindana Sednaya, ku wekî "Qesabxaneya Mirovan" tê zanîn, ku Beşar Esed dijberên xwe lê digire û yek ji sembolên herî berbiçav ên tepeserkirinê û yek ji zindanên herî bi hêz e.
Şoreşgeran zindanê bi dest xistin û bi sedan girtî - mêr, jin û zarok - azad kirin. Hinek ji wan di rewşek tevlihev û bêhişbûnê de bûn, hinên din jî tenê rojek berî ku sax bimînin li benda darvekirinê bûn. Girtiyên ku bi dehan salan di pişt hesinên zindanê de bûn di nav yên ku hatin azadkirin de hebûn.
Her ku dorpêça li ser paytextê tengtir dibû, Beşar Esed di sibeha 8ê Kanûnê de bi rêya tunelekê ku qesra serokatiyê bi Balafirgeha Leşkerî ya El-Mezzaha ya nêzîk ve girêdide reviya. Li gorî rojnameya fransî Le Figaro, ji wir, bêyî ku endamên malbata xwe, rayedarên payebilind, an jî birayê xwe, Mahir Esed, agahdar bike, ew çû baregeha leşkerî ya Rûsî ya Hmeymim li gundewarê Laziqiyê. Mahir Esed jî bi helîkopterê reviya heman baregehê.
Di nav çend saetan de, pergalên tepeserkirina ewlehî, leşkerî û siyasî yên rejîmê hilweşiyan, û yên bi navê "Sîpa Pasvanên Komarî" piştî windakirina fermandariya navendî teslîmbûna xwe îlan kirin.
Saet 6:15ê sibê, Rêveberiya Operasyonên Leşkerî ya ji bo Pêşîlêgirtina Êrîşê ragihand ku bajarê Şamê bi tevahî hatiye rizgarkirin û rejîma Esed hatiye hilweşandin.
Serokkomar Ahmed El-Şara di salvegera rizgarkirinê de: “Em ê Sûrîyeyê bi îtaetkirina Xwedayê Teala, alîkariya bindestan û edaletê di navbera mirovan de ji nû ve ava bikin”
Serok Ahmed El-Şara di 8ê Kanûnê de, salvegera yekem a rizgariya Sûriyeyê, nimêja sibê li Mizgefta Emewiyan a li Şamê kir.
Şara di axaftina xwe ya piştî nimêjê de wiha got:
"Ey Surîyeyîyan, heta ku ez di xizmeta xwe ya ji bo we de goh bidim Xwedê, hûn goh bidin min. Ez ji Xwedê sond dixwim ku tu kes, çi qas mezin an bilind be jî, nikare li pêşiya me bisekine, astengî nikarin me rawestînin û bi destûra Xwedê, em ê hemî bi hemî zehmetiyan re rû bi rû bimînin."
Serokkomar Şara di berdewama axaftina xwe de wiha got:
“Piştî ku Xwedê serkeftinek zelal da me, me sefera xwe ya yekem a derveyî welat, li Keyaniya Erebistana Siûdî kir. Wê rojê, me hilbijart ku em serdana Mala Pîroz a Xwedê bikin, ji bo şikir bikin û ji bo Xwedayê Teala umreyê bikin. Wê demê, Pêxemberê Hêja rûmeta me da ku em bikevin Kabeyê û li wir nimêj bikin. Di vegera me de, Prens Muhammed bin Selman bi diyariyek rûmet da me: perçeyek ji bergê Kabeyê bi nivîsa "Û me Mala (Îbrahîm) ji bo mirovan kir cihê kombûn û ewlehiyê, ji ber vê yekê ji cihê Îbrahîm cihekî nimêjê bigirin.
Me biryar da ku ev berhem li Mizgefta Emewîyan be da ku miletan bike yek û girêdanên evîn û biratiyê ji Mekkeyê heta Welatê Şamê (Bilad el-Şam) dirêj bike. Me guncaw dît ku merasîma vekirinê di saetên serê sibê yên salvegera serkeftinê de pêk were.
Serokkomar El Şara qurbanî û qehremaniya ku şervanan dema ku bi serfirazî ketin Şamê nîşan dan pesnê xwe da, û tekez kir ku parastin û avakirina vê serkeftinê wezîfeya herî mezin ê li ser milê hemû Sûrîyeyîyan îro ye.
Şara got, "Bi destûra Xwedê, ji bakur heta başûr, ji rojhilat heta rojava... Em ê Sûrîyeyê bi avahiyek hêjayî niha û rabirdûya wê xurt bikin... Bi avahiyek hêjayî şaristaniya kevnar a Sûrîyeyê... Em ê wê bi îtaetkirina Xwedayê Teala, alîkariya bindestan û edaletê di navbera mirovan de, bi destûra Xwedê, ji nû ve ava bikin."
Serokkomar axaftina xwe bi van gotinan bi dawî kir: "Em ji Xwedê lava dikin ku vî welatî biparêze û alîkariya me bike ku em xizmetê bikin û wî ava bikin, her wiha xizmeta gelê Sûrîyeyê bikin." (ÎLKHA)
