Ağustos 2025'te ABD öncülüğünde, Ermenistan ve Azerbaycan arasında imzalanan barış anlaşması, Güney Kafkasya için dönüm noktası oldu. Bu anlaşmanın temelinde yer alan Zengezur Koridoru, sadece iki ülke için değil, tüm Avrasya için stratejik bir proje haline geldi.
ABD başkanı Donald Trump'ın adıyla anılan TRIPP (Uluslararası Barış ve Refah İçin Trump Rotası), bölgeyi küresel ticaret yollarıyla bütünleştirirken, yeni bir jeopolitik düzenin de habercisi oldu.
ABD'nin Zengezur'a İlgi Alanları ve Jeopolitik Etkisi
ABD'nin Zengezur Koridoru'na olan ilgisi, iki ana unsur üzerine kurulu:
İran'ı sınırlama: Koridorun Ermenistan üzerinden açılması, İran'ın kuzey-güney ticaretindeki tekelini kırarak ABD'ye Tahran üzerinde yeni bir baskı unsuru sağlıyor.
Türkiye'nin rolünün güçlenmesi: Bakü-Tiflis-Kars demiryolu, Kalkınma Yolu Projesi ve Orta Koridor gibi girişimler, Türkiye'yi, Zengezur ile birlikte ABD'nin desteklediği projelerin doğal ortağı yapıyor. Bu sayede Ankara, Avrasya ticaret ağının kilit aktörü konumunu pekiştiriyor.
Bu durum, 1990'larda ABD'nin diplomatik desteğiyle inşa edilen ve Türkiye'yi küresel enerji haritasında merkezi bir konuma getiren Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) ham petrol boru hattını anımsatıyor. Zengezur Koridoru girişimleri, adeta BTC'nin mirasını devam ettirerek ABD'nin bölgedeki barış ve kalkınma çabalarının Türkiye için stratejik avantajlar yaratabileceğini bir kez daha gösteriyor.
Zengezur Koridoru Nedir?
Zengezur Koridoru, aslında Azerbaycan ile eksklav (ana toprağından ayrı) Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti arasında bir kara bağlantısı kurmayı amaçlayan bir ulaşım projesidir. Proje, tarihi olarak Türk Dünyası'nı birbirine bağlayacak stratejik bir rota olarak görülmektedir.
- Tarihsel Köken: Zengezur bölgesi, tarih boyunca Türkmen Karakoyunlu, Akkoyunlu, Safevi ve Osmanlı gibi devletlerin kontrolünde kalmış bir bölgedir. 1918-1920 yılları arasında yaşanan çatışmalar ve Ermenistan'a bırakılmasıyla birlikte, Azerbaycan'ın ana karası ile Nahçıvan arasındaki doğrudan bağlantı kesilmiştir. Bu durum, aynı zamanda Türkiye'nin de Orta Asya'ya karadan kesintisiz bir şekilde ulaşmasını engellemiştir.
- İkinci Karabağ Savaşı Sonrası Durum: 2020 yılında yaşanan İkinci Karabağ Savaşı, Zengezur Koridoru'nun yeniden gündeme gelmesini sağladı. Azerbaycan'ın bölgede kazandığı zafer sonrası imzalanan ateşkes anlaşmasının 9. maddesi, Azerbaycan'ın Nahçıvan ile karayolu ve demiryolu bağlantısı kurmasını öngörüyordu. Bu madde, koridorun hukuki temelini oluşturdu.
- Jeopolitik Önemi: Koridorun hayata geçmesi, Türkiye'den Azerbaycan'a, oradan da Hazar Denizi üzerinden Orta Asya'ya uzanan "Orta Koridor"un kilit bir halkası olarak görülüyor. Bu sayede hem bölge ülkelerinin ticari ve lojistik bağları güçlenecek hem de Rusya ve İran gibi komşu ülkelerle olan güç dengelerinde değişiklikler yaşanacaktır. Bu durum, özellikle İran'ın bölgedeki etkisinin azalacağı endişesiyle koridora karşı çıkmasına neden olmaktadır.
ABD'nin Zengezur Koridoru Tartışmalarındaki Rolü
Son dönemde Zengezur Koridoru, ABD'nin de dahil olduğu küresel jeopolitik tartışmaların merkezine oturmuştur. Özellikle ABD'nin koridorun kontrolünü elinde tutmak istediğine dair iddialar öne sürülmektedir.
- ABD'nin Teklifi: ABD'nin, koridorun inşası ve işletmesi için bir Amerikan şirketine 100 yıllık bir yetki verilmesi yönünde bir teklifte bulunduğu belirtilmektedir. Bu teklif, hem Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki anlaşmazlığı çözmeyi hem de bölgede kalıcı bir barış ortamı sağlamayı hedeflediği şeklinde yorumlanmıştır. Bu anlaşma, "Trump Rotası" olarak da anılmaktadır.
- ABD'nin Çıkarı ve Tartışmaların Aslı: ABD'nin bu konudaki ilgisi, koridorun jeopolitik öneminden kaynaklanmaktadır. Bu güzergah, Çin'den İngiltere'ye uzanan uluslararası ticaret hattını daha verimli hale getirecek ve Rusya'nın geleneksel ticaret yollarına olan bağımlılığı azaltacaktır. Aynı zamanda Süveyş Kanalı gibi deniz yollarına bir alternatif sunarak küresel tedarik zincirlerinde yeni bir rota oluşturacaktır.
- Çin'in Kuşatılması: Bu koridor, ABD'nin Asya'daki stratejisiyle de ilişkilendirilmektedir. ABD, "Orta Koridor"un canlanmasıyla Çin'in "Kuşak ve Yol" projesine alternatif oluşturarak Asya'da kendi ekonomik ve stratejik nüfuzunu artırmayı hedefliyor. Bazı analistler, ABD'nin bu girişimiyle Çin ve Rusya'yı jeopolitik olarak çevreleme ve bölgedeki etkinliklerini kısıtlama amacı taşıdığını belirtmektedir.
- İran'a Baskı: Koridorun açılması, İran'ın Ermenistan'la olan kara bağlantısını büyük ölçüde keseceği için Tahran tarafından "kırmızı çizgi" olarak görülmektedir. ABD'nin projeyi desteklemesi, aynı zamanda İran üzerinde baskı kurma ve bölgedeki nüfuzunu zayıflatma stratejisinin bir parçası olarak değerlendirilmektedir.
Zengezur Koridoru, sadece Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki bir barış projesi olmanın ötesinde, Türkiye, Rusya, İran, Çin ve ABD gibi küresel güçlerin jeopolitik ve ekonomik çıkarlarının kesiştiği kritik bir noktadır. ABD'nin bu projeye olan ilgisi, küresel güç dengelerini yeniden şekillendirme ve özellikle Asya'daki stratejik hedeflerine ulaşma arayışının bir yansıması olarak görülmektedir.
