Yağış türlerini ve yağış türlerinin nasıl oluştuğunu araştırınız?

Yağışlar oluşum şekillerine ve yere düşme biçimlerine göre farklı türlere ayrılır.

Yağış Türlerinin Temel Oluşum Mekanizması

Yağışın temel mekanizması, suyun yeryüzünden buharlaşarak atmosfere yükselmesi ve daha sonra çeşitli nedenlerle (genellikle soğuma ile) yoğunlaşarak tekrar yeryüzüne dönmesidir. Bu döngüye "su döngüsü" denir.

Üç Aylarla Hayatımıza Yeni Bir Sayfa Açalım

İçeriği Görüntüle

1. Buharlaşma: Güneş'in etkisiyle denizler, göller, nehirler ve topraktaki su buharlaşarak atmosfere yükselir. Bitkiler de terleme yoluyla atmosfere su buharı verirler.
2. Yükselme ve Soğuma: Atmosfere yükselen nemli hava, yükseldikçe basıncı düşer ve adyabatik olarak soğur. Belirli bir yüksekliğe ulaştığında (yoğuşma seviyesi), havanın sıcaklığı çiğ noktasına düşer.
3. Yoğunlaşma: Havanın çiğ noktasına düşmesiyle birlikte su buharı, atmosferdeki mikroskobik partiküller (toz, polen, tuz kristalleri vb. - yoğunlaşma çekirdekleri) üzerinde yoğunlaşarak çok küçük su damlacıkları veya buz kristalleri oluşturur. Milyarlarca bu damlacık veya kristal bir araya gelerek bulutları oluşturur.
4. Büyüme ve Yağış: Bulutların içindeki su damlacıkları veya buz kristalleri, sürekli hareket halinde oldukları için birbirleriyle çarpışır, birleşir ve büyürler. Yeterli büyüklüğe ve ağırlığa ulaştıklarında, havanın kaldırma kuvvetini aşarak yerçekimi etkisiyle yeryüzüne düşmeye başlarlar. Yere düşen bu su veya buz parçacıklarına yağış denir.

Oluşum Şekillerine Göre Yağış Türleri

Yağışlar, hava kütlelerinin yükselme ve soğuma mekanizmalarına göre başlıca üç ana gruba ayrılır:

1. Yükselim (Konveksiyonel) Yağışları:

   • Nasıl Oluşur: Güneş'in etkisiyle yer yüzeyinin aşırı ısınması sonucu, bu yüzeyle temas eden hava kütlesi de ısınır ve genleşerek hafifler. Hafifleyen sıcak hava dikey olarak yükselir. Yükselen hava soğur, içindeki nem yoğuşarak kümülüs veya kümülonimbüs bulutlarını oluşturur. Bu bulutlardan genellikle öğleden sonra, kısa süreli ve sağanak şeklinde yağışlar düşer. Tropikal bölgelerde ve karasal iklim bölgelerinde ilkbahar ve yaz aylarında (örneğin Türkiye'deki "kırkikindi yağmurları") sıkça görülür.
   • Özellikleri: Ani başlar, şiddetli olabilir, yerel etkilidir, genellikle fırtına (oraj) ve gök gürültüsü ile birlikte görülür.

2. Yamaç (Orografik) Yağışları:

   • Nasıl Oluşur: Nemli hava kütleleri, bir dağ yamacına çarparak zorunlu olarak yükselmeye başlar. Yükselen hava, soğur ve içindeki nem yoğuşarak bulutları oluşturur. Bu bulutlardan dağın rüzgar alan (yamaç) tarafına yağış düşer. Dağın diğer tarafı (rüzgar altı veya "yağmur gölgesi" alanı) ise genellikle kurak kalır.
   • Özellikleri: Genellikle uzun süreli ve düzenli yağışlardır. Özellikle denizel iklimlerde, dağların kıyıya paralel uzandığı bölgelerde (örneğin Türkiye'de Karadeniz ve Akdeniz kıyıları) sıkça görülür.

3. Cephe (Frontal) Yağışları:

   • Nasıl Oluşur: Farklı sıcaklık ve nem özelliklerine sahip iki hava kütlesinin (sıcak ve soğuk hava) karşı karşıya gelmesiyle oluşur. Daha yoğun olan soğuk hava kütlesi, hafif olan sıcak hava kütlesinin altına girerek onu yükseltir. Yükselen sıcak hava soğur ve içindeki nem yoğuşarak geniş alanlara yayılan bulut sistemleri (nimbostratus veya altostratus) oluşturur. Bu bulutlardan genellikle yaygın ve sürekli yağışlar düşer.
   • Özellikleri: Geniş bir alanı etkiler, genellikle uzun süreli ve orta şiddetlidir. Orta kuşak iklimlerinde, özellikle kış aylarında sıkça görülür ve Türkiye'deki yıllık yağış miktarının önemli bir kısmını oluşturur.

Yere Düşme Biçimlerine Göre Yağış Türleri (Yoğuşma Ürünleri)

Yoğuşma ürünleri, atmosferdeki su buharının yoğunlaşma şekline ve yeryüzüne düşerken karşılaştığı sıcaklık koşullarına göre adlandırılır. Bunlar iki ana gruba ayrılır: Gökyüzünden düşenler ve yeryüzünde oluşanlar.

Gökyüzünden Düşen Yağışlar (Düşen Hidrometeorlar):

1. Yağmur: Bulutlardaki su damlacıklarının yeterli büyüklüğe ulaştığında, atmosfer sıcaklığının 0°C'nin üzerinde olduğu durumlarda sıvı halde yeryüzüne düşmesidir. Damlacık çapı genellikle 0.5 mm'den büyüktür.
2. Kar: Atmosferdeki su buharının 0°C'nin altında doğrudan buz kristallerine dönüşmesi (süblimleşme) ile oluşur. Bu buz kristalleri bir araya gelerek kar tanelerini oluşturur ve yere düşer.
3. Dolu: Dikey hava akımlarının (konveksiyon) çok güçlü olduğu kümülonimbüs bulutlarında, su damlacıklarının hızla yükselip donması ve tekrar düşerek üzerine yeni buz katmanları alarak büyümesiyle oluşan buz parçalarıdır. Genellikle yaz aylarında ani ve şiddetli fırtınalarla birlikte görülür.
4. Çisenti: 0.5 mm'den daha küçük çaplı, çok ince su damlacıkları halinde düşen hafif yağmurdur. Genellikle stratüs bulutlarından oluşur ve görüş mesafesini kısıtlar.
5. Sulusepken (Karla Karışık Yağmur): Atmosferdeki sıcaklığın 0°C civarında olduğu durumlarda kar ve yağmurun aynı anda veya dönüşümlü olarak yere düşmesidir.

Yeryüzünde Oluşan Yağışlar (Düşmeyen Hidrometeorlar):

1. Çiy: Açık, rüzgarsız ve soğuk gecelerde, yer yüzeyi ve cisimlerin sıcaklığı havadan daha soğuk hale geldiğinde, havadaki su buharının bu soğuk yüzeyler üzerinde yoğunlaşarak su damlacıkları şeklinde birikmesidir (0°C üzeri sıcaklıklarda).
2. Kırağı: Çiy oluşumuyla benzerdir, ancak zemin ve cisimlerin sıcaklığının 0°C'nin altına düştüğü durumlarda havadaki su buharının doğrudan buz kristallerine dönüşerek ince, beyaz bir buz tabakası halinde yüzeyleri kaplamasıdır.
3. Kırç: Aşırı soğumuş cisimler (tel, ağaç dalı vb.) üzerinde sis veya çok ince donmuş yağmur damlacıklarının birikmesiyle oluşan, genellikle opak ve granüllü bir buz tabakasıdır. Kırağıdan daha kalın ve daha düzensiz bir yapısı vardır.
4. Sis: Yeryüzüne yakın hava katmanlarındaki su buharının yoğunlaşarak, görüş mesafesini 1 km'nin altına düşürecek kadar yoğun su damlacıkları veya buz kristalleri oluşturmasıdır. Temel olarak yeryüzüne inmiş bir bulut olarak düşünülebilir.

Tüm bu yağış türleri, atmosferik koşulların ve coğrafi faktörlerin karmaşık etkileşimi sonucunda oluşur ve gezegenimizin iklim ve yaşam döngüsünde kritik bir rol oynar.