Şêx Şamil û berxwedana bêhempa a Çeçenan a li dijî zilma Rûsan

Salvegera pêşawayê cîhada Çeçenan, wan şehîdên din ên Çeçen ên ku li dijî zilm û zordarîya Rûsan li ber xwe dan û şehîd bûn jî anî bîran. Şêx Şamîl Teyrê Qafqasan(1787-1871) Şêx Şamîl di sala 1797an de li Gîmrîya gundê Daxistanê hat dinyayê. Perwerdehîyeke baş standibû. Di sefên Qazî Molla de cî girt û di demeke kurt de gelek zêde pêşve çû. Di sala 1834an de ji ber ku Îmam Hamzad hat şehîdkirin, hat şûna wî. Bi vî awayî Şêx Şamil li Kafkasyayê bû pêşewa û fermandarê cîhadê. Şêx Şamîl li Çeçenistan û Daxistanê li ser bingeha “Hiqûqa Şerîata Îslamê” dewletek damezrand û artêşeke bi nîzam ava kir. Di sala 1838an de li Daxistan û Çeçenistanê tiştek rû neda. Lê belê dema ku dîrok Gûlana sala 1839an nîşan da General Grabbe bi artêşa xwe ya ku ji 30 hezar kesan pêk dihat li hember Şêx Şamîl sefer da destpêkirin. Şamîl ki dijî vê seferê mecbûr ma ku vekişe Ahulgohê. Di 4ê Îlona sala 1839an de Rûsan Ahulgohê bi dest xistin; lê belê di dema vê bidestxistinê de bi hezaran leşkerên Rûsan hatin kuştin. Parastina Ahulgohê di berxwedana Qafqasyayê de bû xaleke girîng. Şêx Şamîlê ku digel 7 murîdên xwe ji dorpêçê xelas bû, pêşî çû Îçkerîyê û li wê derê piştî ku xelkê kişand ba xwe re des bi hazirîyên êrîşên ku dê li Çeçenistan û Daxistanê li dijî Rûsan bên tertîpkirin, kir. Di sala 1842yan de Şêx Şamil bû hakimê Çeçenistan û Daxistanê û di sala 1843yan de temamê herêmên ku li Avaristan û Ensalê di destên Rûsan de bi dest xist. Şêx Şamîl ji bo ku li herêma Kabartayê di nav Çerkezan de wehdetê tesîs bike û yekîtîya Kafkasê saz bike digel 14 hezar leşkeran derbasî Şalîyê bû. Di sala 1847an de Şêx Şamîl û leşkerên pê re li herêmê li dijî Rûsan berxwedaneke mezin nîşan dan û Rûsan mecbûr hiştin ku ji herêmê vekişin. Şêx Şamîl ji ber banga cîhadê ya li dijî Rûsan a Siltan Evdilmecîd dest bi amadehîyan ku li dijî Rûsan berxwedaneke bêhempa nîşan da û digel 400 fedaîyên xwe li dijî bi dehhezaran leşkerên Rûs şer kir. Şêx Şamîl û fedaîyên pê re di salên pêş de dîsa li dijî Rûsan li gelek herêmên Çeçenistan û Daxistanê micadele dan. Şêx Şamîl di sala 1871an de dema ku ji bo wezîfeya hecê çûbû Medînê wefat kir û li Cennetul Baqî hat definkirin. Çend kesên ku ji cîhada li Çeçenistanê re pêşawatî kirine û canê xwe di oxira Îslamê de feda kirine bi vî awayî ne: Rêberê ewil ê berxwedanê yê li dijî zilm û îşxala Rûsan: Îmam Şêx Mensûr(1750-1794) Hareketa ewil a berxwedanê li Herêma Çeçen-Îngûşê ji teref Îmam Şêx Mensûr ve li dijî Rûsan hat destpêkirin. Îmam Mansûr bes ne mucahîdek bû, ew bi temamê mesele û problemên civakê eleqedar dibû û hewl dida problemên di nav Mislimanan de çareser bike û di nav Mislimanan de wehdetê saz bike. Di salên 1780î de Îmam Şêx Mensûr li ekserîyeta Qafqasyaya Bakûr bû xwedî gotinê û artêşeke berxwedanê ya ku ji 12 hezar mucahîdan pêk dihat berhev kir û li dijî Rûsên îşxalker û hov li gelek deran bi ser ket. Mansûr bi vê helwesta xwe li Qafqasyayê bû pêşenga berxwedanê. Îmam Şêx Mensûrê ku 5 mehan li dijî Rûsan micadele kir di sala 1791an de li Anapaya gundê xwe hat girtin û hat birin St. Petesburgê û li wê derê hat avêtin girtîgehê. Mansûr di sala 1794an de şehîd bû. Gazî Muhammedê ji mûrîdên ewil ê ekola sûfîyan(1793-1832) Mislimanên Daxistanî yên ku êdî li ber zilma Rûsan îdare nedikirin, micadeleya xwe di pêşengîya Îmam Gazî Muhammed û Îmam Hamzad de domandin. Gazî Muhammed di sala 1793yan de li Gîmrîyê gundê Daxistanê ji dayik bû. Hêj di temena xwe biçûk de li Saîd Harekanîyê dest bi tehîslkirina ilmên Îslamî kir. Gazî Muhammed bû ji mûrîdên ewil ê ekola sûfîyan û bû wesîle ku ev ekol li Daxistanê belav bibe. Gazî Muhammed bi mûrşîdên Terîqeta Naqşîbendî yên bi navê Kurali Muhammed û Şêx Cemaleddîn têket pêwendîyê û piştî demekê di nav wê komê de cî girt. Dema ku melatî dikir li mizgeftê waazên azadîyê dida ku di demeke kurt de dengê wî li derdorê belav bû. Dema ku sal bû 1829 tevde 15 hezar murîdên wî hebûn. Li dijî wan Avar Xanîyên ku li ber micadeleya serxwebûnê asteng bûn sefer dan destpêkirin. Di sala 1831an de li dijî Rûsa dest bi micadeleyê kir. Li Bornaya Venîzagnoyayê darbeyên giran li dijmin da. Di sala 1832yan de li gundê Gîmrîyê digel 15 mucahîdan şehîd bû û Şêx Şamîlê ku ew ê piştî wî bibe pêşenga berwedana Çeçenîstanê jî giran birîndar bû. Îmam Hamzadê pêşewayekî adil û cesûr(1789-1834) Rûsan piştî vê zen kirin ew ê hareketa berxwedanê ya li Daxistanê bi dawî bibe, lê Îmam Hamzad di şûna Gazî Muhammed de wek îmam û pêşewa hat hilbijartin û micadelê domand. Îmam Hamzad di sala 1789an de li bajaroka Hotsata girêdayê Hunzakhayê paytexta Avaristanê ji dayik bû. Xortanîya xwe bi tehsîlkirina ilmê borand. Li ba alimên navdar ên Daxistanê ilmên hedîs û Qur’anê tehsîl kir û her wisa dersên Erebî, fennî, mantiq û agaîhyên asimanê hîn bû. Di wan herbên ku li dijî Rûsan hatin kirin de serkeftinên mezin qezenc kir.Digel hezar mûrîdên xwe beşdarî wê parastin û mudafaya Gîmrîya ku tê de Îmam Gazî Muhammed şehîd û Şêx Şamîl jî giran birîndar bû, bûn. Îmam Hamzad xwedî mîzaceke hişk bû. Ji şert û mercan û prensîban qet tawîz nedida. Di demeke kurt de gelek pîrozîyan bi dest xist. Gelek serdegirtin û êrîşên Rûsan asnteng kir. Wê Xantîya Avar a ku terefdarê Rûsan bû û di navenda Daxistanê de xwedî hukum bû ji holê rakir. Dema ku qala wî tê kirin tê gotin “Wek Hz. Omer bi edalet û cesûr bû.” Îmam Hamzad di sala 1834an de di dema nimêja înê de ji teref terefdarên Avar Xan ve hat şehîdkirin. Di vê heyama ku Îmam Hamzad hat şehîdkirin de ji bi dawî li îxtîlafan bê anîn û di anv Mislimanan de yekîtî bê tesîskirin, Îmamtîya Kafkasyaya Bakûr hat damezrandin. Aslan Masxadov Masxadov di sala 1957an de di 6 salîya xwe de vegerîya Çeçenîstanê. Di sala 1972an de ji akademîya topan ya Tîflîsê mezûn bû. Li Federasyona Rûsyayê li deverên wek Macaraîstan û Lîtvanyayê wezîfe kir. Piştî Yekîtîya Sovyetan xira bû ji terev Dûdayev ve dawetî welatê xwe Çeçenîstanê hat kirin. Aslan Masxadov di sala 1992an ji wezîfeya xwe ya artêşa Rûsya veqetîya û ji bo xizmetê ji welatê xwe re bike çû Çeçenîstanê û bû Serfermandarê leşkerî. Masxadov, di qezenckirina herba Rûs-Çeçen ya sala 1996an de xwedîyê pareke mezin e. Piştî Dûdayev hat şehîdkirin, Aslan Masxadov bû Serokê Dewletê Çeçenîstan û cîhada Çeçenîstanê bi wî dewam kir. Di sala 1999an de piştî Rûsyayê herba duyemîn da destpêkirin Masxadov dev ji seroktî berda û dest bi herba gerîlla kir. Masxadov, di 8ê Adara 2005an de di gel hin efserên Çeçen li qasabaya Tostoy-Turtê ji teref Rûsan ve hat şehîdkirin. Zelîmxan Yandarbîyev Di sala 1952an de li Kazakistanê ji dayik bû. Li Zanîngeha Dewletê ya Înguş a Çeçen û Fakulteya Edebîyatê ya li Moskovayê perwerdehî dît. Dû re di nav sefên Partîya Demokratîk a Vaynahê ya ku li Çeçenîstanê hat damezrandin de cî girt. Her wisa di Konfederasyona Gelan a Çîyayî ya Kafkasê de wezîfe kir. Di sala 1993yan de li Çeçenîstanê bû alîkarê serokomar. Yandarbîyev di 13ê Sibata sala 2004an de ji ber înfîlakkirina teqemenîya ku ji teref îstîxbarata Rûs di wesayîta wî de bi cî kiribû şehîd bû. Dema ku dîrok sala 1917an nîşan da Yekîtîya Sovyetê belav bû û gelek dewlet xweserîbûna xwe îlan kirin ku di nav van Çeçenistan bi xwe jî hebû. Piştî vê pêvajoyê gelek Serokomar, rêber, alim, rêzan û fermandarên Çeçenan xwe di oxira dînê Xweda feda kirin ku Cewher Dudayev, Zelîhxan Yandarbîyev, Aslan Masxadov, Abdulhalîm Sadullayev, Dukko Umarov, Şamîl Basayev di nav van kesên Çeçen de bûn. Ev Serokomar, rêber, alim, rêzan û fermandarên Çeçenan xwe di oxira dînê Xweda feda kirin tu carî di warê micadeleya li dijî Rûsan de qet xwe nedan paş û hewl dan micadeleya xwe bidomînin ku di rêça ku ew vekirin de berxwedana li Çeçenistanê bi salan berdewam kirin. Lê belê piştî çend salan doza Çeçenistanê ji bo berjewedîyên siyasî hat piştguhkirin û ji bo bê jibîrkirin hewl hat dayîn.Ev jî ne bes bû li wan Çeçenên ku ji ber zilma Rûsan hicretî Tirkîyê kirin xwedî nehat kirin. Di nava rojê de li ber kamereyan li Stenbolê mucahîdên Çeçenan hatin şehîdkirin û ew qatil ji Rûsyayê re hatin dayîn. Û di pêvajoya ku berdewam kir de hinek mûcahîd hatin dersînorkirin an jî teslîmî Rûsyayê hatin kirin. Mafê strînê ji Çeçenan re nehat dayîn û sozên ku hatibûn dayîn li ber avê re çûn. (ÎLKHA) Kafkasya'nın unutulmaz mücahidi: Şeyh Şamil ANALİZ Gönüllü dağlılardan oluşan küçük ordusuyla 25 yıllık mücadelede Rus Çarlık İmparatorluğuna diz çöktüren Kafkas Kartalı Şeyh Şamil, vefatının 154'üncü yıl dönümünde rahmetle yâd ediliyor. Âlim ve büyük bir İslam mücahidi olan, aynı zamanda Kafkas dağlarının kartalı olarak adlandırılan, İslam gençliğine mücadelesiyle örnek olan Şeyh Şamil, bundan 154 yıl önce 4 Şubat 1871 tarihinde hayata gözlerini yumarken, adı bugün bile gönüllerde ve İslami mücadele sahasında yaşıyor. Rus Çarlık İmparatorluğu, Karadeniz ve Hazar Denizi arasındaki geniş alanlar üzerinde hâkimiyet kurmasının ardından bu bölgelerde Müslümanlara yönelik büyük zulümler icra etti. Rus hâkimiyetine karşı koydu Bu zulümlere karşı en ciddi karşılığı ise Şeyh Şamil verdi. Şeyh Şamil'in mücadelesi tüm Rus yönetimine karşı Kuzey Kafkasya'da Müridizm'in yayılmasıyla başladı. Şamil, Kafkasya'da "kurtuluş yolunu arayan" Nakşi tarikatına tabi olan müridleri "cihad" kavramıyla birleştirerek Rus hâkimiyetine karşı koydu. Şeyh Şamil iyi bir eğitim almıştı. İlk zamanlar Kadı-Molla'nın saflarına katıldı ve hızlı bir ilerleyiş sağladı. Kadı Molla'nın ölümünden sonra İmam Hamzat'ın en yakın müridlerinden oldu ve imamlığa da 1834'de Hamzat'ın şehid edilmesiyle geçti. İmam Şamil, böylece müminlerin Kafkasya'daki lideri ve cihadın komutanı oldu. Şeyh Şamil'in en büyük başarısı, dağlılardan düzenli bir ordu oluşturması ve Çeçenistan ile Dağıstan topraklarında "İslam Şeriat Hukuku" temelinde gerçek bir devlet kurmayı başarmasıydı. Rus kalelerini fethetti 1838 yılı Dağıstan ve Çeçenistan'da oldukça sakin geçti. 1839 Mayıs'ında General Grabbe, 30 bin kişilik ordusuyla Şeyh Şâmil'e karşı sefere çıktı. Şâmil, Ahulgoh'a çekilmek zorunda kaldı. Ruslar 4 Eylül 1839'da Ahulgoh'u ele geçirse de binlerce kayıp verdi. Ahulgoh savunması, Kafkasya direnişinin bir dönüm noktası oldu. Kuşatmadan yedi müridiyle birlikte kurtulan Şeyh Şâmil önce İçkeri'yeye gitti. Bölgedeki bazı nâiblerle hanları kendi yanına çeken Şeyh Şâmil, 1841 yılının ilk yarısını Çeçenistan ve Dağıstan'da Ruslara karşı düzenleyeceği saldırılar için hazırlık yapmakla geçirdi. Kasım 1841 sonlarında Dağıstan'a girdi. 1842 yılına girerken Şeyh Şâmil, Çeçenistan ve Dağıstan'ın tek hâkimi oldu. 1843 Eylül'ünde, Ensal'i ve Avaristan'daki bütün Rus kalelerini fethetti. Kahramanca direniş gösterdi Şeyh Şâmil, 1844 yılı başlarında Kuzey Dağıstan'ın kesin hâkimi durumunda idi. 1846 Nisan'ında Şeyh Şâmil, Kabartay bölgesi üzerinden batıdaki Çerkezlerle birleşip Kafkasya'nın birliğini sağlamak amacıyla 14 bin askerle Şali'ye yürüdü. 1847 yılının ilk aylarını Vedeno diye adlandırılan yeni karargâhında geçiren Şâmil, haziran ayında Rus kuvvetlerine karşı kahramanca bir direniş gösterdi. Yaklaşık bir hafta süren çarpışmalarda Ruslar büyük kayıplar vererek geri çekildi. Ağustos-Ekim 1847'de Prens Vorontsov'un Şalti harekâtı, Haziran 1848'de General Argutinsky-Dolgurukov'un Gergebil, 1849 yazında Kibid Muhammed'in yeni karargâhı Çoh kuşatmaları dışında Kırım savaşının patlak verdiği Ekim 1853'e kadar Kafkasya'ya genellikle sükûnet hâkim oldu. Sultan Abdülmecid Şeyh Şâmil'i Ruslara karşı cihada çağırdı Şeyh Şâmil, Mart 1853'te Sultan Abdülmecid'e bir mektup yazarak Kafkasya'da ve özellikle Dağıstan'da, Rus askerî yığınağını sekteye uğratacak eylemlere girişti. Bu eylemlerin amacı, muhtemel bir Osmanlı-Rus savaşına karşı Rusların bölgede askerî yığınak yapmasını önlemekti. 4 Ekim 1853'te Kırım savaşının başlaması, Osmanlı Devleti'nin Kafkasya ile daha yakından ilgilenmesini zorunlu hale getirdi. Sultan Abdülmecid 9 Ekim 1853'te Şeyh Şâmil'e bir ferman yollayarak onu Ruslara karşı cihada çağırdı. Haziran 1853'ten itibaren yaptığı saldırılarla Güney Kafkasya'daki Rusların seferberlik hazırlıklarını sekteye uğratan Şeyh Şâmil'in bu hareketi, Kasım-Aralık 1853 aylarında Kars-Gümrü yönünde cereyan eden muharebelerde Rusların savunmada kalmasında önemli rol oynadı. Fakat Osmanlı Devleti'nin pasif tutumu Kafkasya'daki Rus varlığını sona erdirecek harekâtın gerçekleşmesini önledi, böylece tarihî bir fırsat değerlendirilemedi. Paris Antlaşması'ndan (30 Mart 1856) sonra Rusya'nın Prens Baryatinsky'i yeniden Kafkas orduları başkumandanlığına ve Kafkas genel valiliğine tayin etmesi, Kafkasya'nın kaderini belirleyen en önemli gelişme oldu. 1859 yılına girerken Şeyh Şâmil yine savunma pozisyonundaydı. Yevdokimov 19-21 Şubat 1859'da yeni Dargiye'yi kuşattı. Şeyh Şâmil, ailesi ve 400 müridiyle Gunib'e çekildi. Ruslar 70 bin kişilik bir orduyla Gunib'e ulaştılar. Prens Baryatinsky, Şeyh Şâmil ile görüşmek istediyse de ret cevabı aldı. 400 kadar fedaisi ile on binlerce kişilik bir orduya karşı savaştı 400 kadar fedaisi ile 1,5 ay süreyle, on binlerce kişilik bir orduya karşı savaştı. Ellerinde atacak barutları, yiyecek bir şey kalmadı. Etrafındaki yiğit askerlerin çoğu şehid oldu. Yiyecek yerine karınlarına taş bağlayarak düşmanla mücadeleye devam ediyorlardı. Başkomutan Baryatinski, Şeyh Şamil'i canlı olarak ele geçirmek istiyordu. Bu sebeple Şeyh Şamil'e beyaz bayraklı elçiler göndererek teslim olmasını teklif etti. Şeyh Şamil'in çocukları ve askerleri, bu ümitsiz mücadelede Şeyh Şamil'in şehid olacağını, sonunda Kafkasların başsız kalacağını düşündüler. Şimdi bir anlaşma ile teslim olurlarsa ileride Allah'ın yaratacağı yeni imkânlara göre hareket edebileceklerini Şeyh Şamil'e bildirdiler. Canını seve seve vermeye hazırdı Şeyh Şamil, dini ve vatanı için canını seve seve vermeye hazırdı. Fakat Müslümanlara yardım etmek, sağ kalmakla mümkündü. Bu sebeple gelen elçilerle anlaşma yapıldı. Bu anlaşmaya göre; Müslümanların dinlerine karışılmayacak, onlardan asker alınmayacak, vergi toplanmayacak, Müslümanlar iç işlerinde serbest bir devlet olup, idarecilerini kendileri seçecek, Şeyh Şamil, aile efradı ve mevcut kırk kadar askeri ile silahları dahi ellerinden alınmadan Osmanlı'ya gidebileceklerdi. Şeyh Şâmil saygıyla karşılandı 6 Eylül 1859'da Prens Baryatinsky'nin karargâhına götürülen Şeyh Şâmil saygıyla karşılandı. Ruslar uzun zamandan beri direnişini kırmaya çalıştıkları Şâmil'e iyi davrandılar. Şeyh Şâmil ertesi gün Temirhanşura'ya, oradan Saint Petersburg'a, ardından Kaluga'ya götürüldü. Çar Aleksandr onunla burada görüştü; çarın onu kucakladığı rivayet edilir. 1869'da kendi isteğiyle Kiev'e gönderilen Şeyh Şâmil, Rusların izin vermesi üzerine hacca gitmek amacıyla 31 Mayıs 1869'da İstanbul'a gitti. Aynı gün sadrazamla görüştü, daha sonra şeyhülislâmı ve dâhiliye nâzırını ziyaret etti. 15 Ağustos 1869'da Sultan Abdülaziz tarafından Dolmabahçe Sarayı'nda kabul edildi. Yedi ay Koska'da kendisine ayrılan köşkte oturdu. Sultan Abdülaziz, Şeyh Şâmil'e ve aile fertlerine maaş bağlattı. Hac farizasını yerine getirdikten sonra İstanbul'a dönmesi beklendiği için Zarif Paşa Konağı kendisine tahsis edildi. Cennetü'l-Baki kabristanına defnedildi Şeyh Şamil, Medine'ye geldiğinde hastalandı. Kısa süren bu hastalığında aile efradı, beraberinde gelip kendisine hizmet edenlerle ve ziyaretine gelenlerle vedalaştı. Sultan Abdülaziz'e Rus Çar'ında rehin bıraktığı çocuklarının kurtarılmasını Devlet-i Aliyye-i Osmaniye'de vazife verilmesini bildiren bir mektup yazdırdı. Sonra başında okunan Kur'an-ı Kerim tilavetleri arasında 1871'de kelime-i şehadet getirerek vefat edip, sevdiklerine kavuştu. Cennetü'l-Baki kabristanına defnedildi. (İLKHA)

Şêx Şamil û berxwedana bêhempa a Çeçenan a li dijî zilma Rûsan

Yek ji van şexsîyetên ku li hember zilma Rûsan rabû li ser pîyan û micadele kir Şêx Şamîl e ku ew îro ji ber salvegera wefata xwe bi rehmet û minnet tê yadkirin.

Li Egeyê di nav 9 rojan de 754 erdhej pêk hatin

Ji HUDA PARê Komxebata Çareserîya Însanî ji bo Meseleya Kurd

Fitira sala 2025an diyarî bû

Li Haîtîyê êrîşa çeteyên çekdar: 50 mirî

Sîyonîstên îşxalker li Şerîaya Rojavayê êrîşên xwe zêde kirin

Li Behra Egeyê di nav 10 seatan de 25 erdhej pêk hatin

Li Ugandayê xebatkarek tenduristiyê ji ber vîrûsa Ebola mir

Îşxalkeran li Geliyê Bekaaya Lubnanê agirbestê îhlalkir: 2 şehîd û 10 birîndar

HAMASê sê êsîrên îşxalker teslîmî Xaça Sor kirin

HUDA PARê derheqê Şehîd Fermandar Muhammed Daîf de peyama şînê belav kir