Nuri Demirağ, Cumhuriyet tarihimizin en önemli müteşebbislerinden ve vatansever iş adamlarından biridir. Ülkemize pek çok alanda yaptığı hizmetlerle damgasını vurmuş, özellikle havacılık ve demiryolu alanındaki öncü çalışmalarıyla hatırlanmaktadır. İşte Nuri Demirağ'ın ülkemize sunduğu başlıca hizmetler:
1. Demiryolu İnşaatları ve "Demirağ" Soyadı:
- Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları'nın ilk müteahhitlerinden biridir.
- Türkiye'nin o dönemki 10.000 kilometrelik demiryolu ağının 1250 kilometrelik önemli bir bölümünün inşaatını gerçekleştirmiştir. Bu başarılarından dolayı Mustafa Kemal Atatürk tarafından kendisine "Demirağ" soyadı verilmiştir.
2. Yerli Havacılık Sanayisinin Kurucusu:
- Türk havacılığının gelişimine adayan en büyük hizmetidir.
- 1936 yılında Türkiye'nin ilk uçak fabrikasını kurma girişimine başladı. Beşiktaş'ta kurduğu bu atölye kısa sürede büyük bir fabrika haline geldi.
- Nu.D-36 adını verdiği tek motorlu eğitim ve avcı uçaklarını, ardından Nu.D-38 adını verdiği altı kişilik çift motorlu yolcu uçağını üretti. Nu.D-38 modeli, 1944 yılında Dünya Havacılık Otoritesi tarafından "A sınıfı yolcu uçağı" kategorisine alındı.
- Sadece uçak üretmekle kalmadı, uçakları kullanacak Türk pilotları yetiştirmek için **"Gök Okulu"**nu kurdu. Bu okul, bugünkü İstanbul Atatürk Havalimanı arazisinde yer alıyordu ve 1943 yılına kadar 290 pilot yetiştirdi.
- Türkiye'nin ilk yerli paraşüt üretimini gerçekleştirdi.
- Ne yazık ki, yaptığı uçakların Türk Hava Kurumu tarafından siparişinin iptal edilmesi ve yurt dışına satışına getirilen yasaklar gibi engellemeler nedeniyle uçak fabrikası kapanmak zorunda kaldı. Ancak bu çabaları, Türk savunma ve havacılık sanayii için ilham kaynağı olmuştur.
3. Büyük İnşaat ve Sanayi Projeleri:
- Karabük Demir Çelik Fabrikası'nın yapımına başladı.
- İzmit'te Selüloz Fabrikası'nı kurdu.
- Sivas'ta Çimento Fabrikaları'nın kurulmasında rol oynadı.
- Bursa'da Merinos Fabrikası'nı inşa etti.
- İstanbul'daki Büyük Hal Binası'nı yaptı.
- Eceabat Havalimanı'nı inşa etti.
- Keban Barajı projesini ilk kez dile getirdi ve bu konuda çalışmalar yaptı.
- İstanbul Boğazı'na köprü inşası projesini hazırlayarak Mustafa Kemal Atatürk'e sundu (ancak bu proje o dönemde onaylanmadı).
4. Ticaret ve Milli İktisat Hareketi:
- Memuriyetten ayrıldıktan sonra yabancıların tekelinde olan sigara kağıdı işine girdi. İlk Türk sigara kağıdı üretimini başlattı ve ürettiği sigara kağıdına "Türk Zaferi" adını verdi. Bu girişim, Milli Mücadele döneminde büyük ilgi gördü ve ona önemli bir kazanç sağladı.
5. Sosyal Sorumluluk ve Hayırseverlik:
- Erzincan depreminde (1939) devletten önce bölgeye ulaşan ilk yardım ekiplerinden birini kurdu. Depremzedeler için prefabrik evler yaptı.
- İstanbul Teknik Üniversitesi bünyesinde bir Uçak Mühendisliği bölümünün açılması için öncülük etti.
- Okul, çeşme, cami gibi pek çok hayır yatırımı yapmıştır.
6. Siyasi Hayat ve İlk Muhalefet Partisi:
- Çok partili sisteme geçiş sürecinde, Türkiye'nin ilk muhalefet partisi olan Millî Kalkınma Partisi'nin kurucusu oldu.
Nuri Demirağ, sadece bir iş insanı olmanın ötesinde, ülkesinin bağımsızlığına ve kalkınmasına inanmış, büyük bir vizyona sahip, daima "ilkleri" başarmaya çalışan bir şahsiyetti. Özellikle havacılık alanındaki hayalleri, o dönemde karşılaştığı engellemelere rağmen, gelecek nesiller için bir miras bırakmıştır.
