Malazgirt Savaşı'nın ardından, Büyük Selçuklu Devleti'ne bağlı veya bağımsız olarak Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde hızla ilk Türk beylikleri kurulmuştur. Bu beylikler, Anadolu'nun fethini derinleştirmiş ve bölgenin yeni demografik ve kültürel yapısını şekillendirmiştir.
Malazgirt Savaşı'ndan Sonra Anadolu'da Kurulan İlk Türk Beylikleri
Malazgirt Savaşı'nın hemen ardından, Büyük Selçuklu komutanları ve Türkmen beyleri, fethedilen topraklarda kendi yönetimlerini kurarak aşağıdaki önemli beylikleri oluşturmuşlardır:
- Saltuklular (1072-1202):
- Kurucu: Ebu'l-Kasım Saltuk
- Kurulduğu Bölge: Erzurum ve çevresi.
- Önemi: Anadolu'da kurulan ilk Türk beyliği olarak kabul edilir. Gürcüler ve Haçlılarla mücadele etmişlerdir. Günümüze ulaşan önemli eserleri arasında Erzurum Ulu Cami, Tepsi Minare ve Üç Kümbetler bulunur.
- Danişmendliler (1080-1178):
- Kurucu: Danişmend Gazi
- Kurulduğu Bölge: Sivas merkez olmak üzere Tokat, Niksar, Amasya, Kayseri ve Malatya civarı.
- Önemi: Anadolu'da kurulan en güçlü beyliklerden biridir. Haçlılarla ve Bizans'la yaptıkları mücadelelerle öne çıkmışlardır. Tokat Niksar'daki Yağıbasan Medresesi, Anadolu'da bilinen ilk Türk medresesidir.
- Mengücekliler (1080-1228):
- Kurucu: Mengücek Gazi
- Kurulduğu Bölge: Erzincan, Kemah ve Divriği çevresi.
- Önemi: Özellikle mimaride önemli eserler bırakmışlardır. UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, Mengüceklilere aittir ve Türk-İslam mimarisinin şaheserlerinden biridir.
- Artuklular (1102-1409):
- Kurucu: Artuk Bey'in oğulları (Sökmen ve İlgazi)
- Kurulduğu Bölge: Diyarbakır, Mardin ve Hasankeyf civarı (üç ana kol halinde).
- Önemi: Özellikle mühendislik ve mimaride ileri gitmişlerdir. Malabadi Köprüsü gibi önemli köprüler inşa etmişlerdir. Ayrıca bilim ve sanat alanında da önemli gelişmeler kaydetmişlerdir.
- Çaka Beyliği (1081-1092):
- Kurucu: Çaka Bey
- Kurulduğu Bölge: İzmir ve çevresi.
- Önemi: Türk tarihinin ilk Türk denizcisi ve amirali olarak kabul edilen Çaka Bey tarafından kurulmuştur. Ege Denizi'nde Bizans'a karşı denizcilik faaliyetleri yürütmüş ve bazı adaları ele geçirmiştir. Kısa ömürlü olmasına rağmen Türk denizcilik tarihine büyük katkı sağlamıştır.
Bu beylikler, Anadolu'nun hızla Türkleşip İslamlaşmasına, imar edilmesine ve kültürel olarak zenginleşmesine öncülük etmişlerdir. Aynı zamanda Haçlı Seferleri'ne karşı Anadolu'yu savunmada önemli roller üstlenmişler, daha sonra kurulacak olan Anadolu Selçuklu Devleti'nin temellerini atmışlardır.
