Raweya Fermanî (Emir Kipi)
Emir kipi, fiilin yapılmasını dileyen veya emreden isteme kipidir. Kürtçede, fiillerin Dema Niha’da nasıl çekildiklerini bilmek, Raweya Fermanî olarak nasıl çekildiklerini bilme ve anlamada kolaylık sağlayacaktır.
Hatırlayacağınız gibi, Dema Niha’da ekimiz ‘di’ idi, Raweya Fermanî içinse ‘bi’ ekini kullanırız. Bir çok fiilde, Dema Niha çekimini bildiğiniz bir fiilden ‘di’yi atıp yerine ‘bi’ koyduğunuzda raweya fermanî çekimini elde ederiz.
Şandin (Göndermek) : Dişîne - Bişîne
Ceribandin (Denemek) Diceribîne - Biceribîne!
Rijandin(Akıtmak/Dökmek) Dirijîne- Birijîne!
Bihîstin (Duymak) : Bibihîse!
Qeşartin (Soymak) : Biqeşêre!
Axaftin (Konuşmak) : Biaxive!
Kuştin (Öldürmek) : Bikuje!
Parastin (Korumak) Biparêze!
Avêtin (Atmak) : - Biavêje!
Firotin (Satmak) Bifroşe!
Kirin (Yapmak) : Bike!
Birin (Götürmek) :Bibe!
Kolan (Kazmak): Bikole!
Dan (Vermek): Bide!
!!! Kürtçede emir kipinde bir tek şahıs vardır o da 2. Şahıştır. (Tekil ve Çoğul olmak üzere)
Yani; Bikeve! “Düş!” demektir, hitap ettiğimiz şahıs ‘Sen’dir. Öte yandan bir de bunun çoğulu var; Bikevin! Yani “Düşün” ya da “Düşünüz” burda da ‘Sen’ çoğul olup ‘Siz’ anlamındadır.
Bilanî( İstek Kipi)
Örnek:
Bila bikevim. (Düşeyim.)
Bila bikeve. (Düşsün.)
Bila em bikevin. (Düşelim.)
Bila bikevin. (Düşsünler.)
!! Fakat bila illa ki yazılmak zorunda değildir. Başka şahıslarla çekildiğinde biz onun raweya bilanî olduğunu zaten anlarız.
***Bunların dışında xwestin (istemek) fiiliyle de birinden bir şey yapmasını isteyebilirsiniz.
Örneğin:
Ez dixwazim tu biçî. (Senin gitmeni istiyorum.)
*Olumsuzu için başına -na getirmek yeterli. Örneğin; Ez naxwazim tu biçî. (Gitmeni istemiyorum.)
HEKANÎ( ŞART KİPİ)
Bir işin yapılmasının şarta bağlandığı durumlarda kullanılır.
Heke tu biçe ez ê jî bi te re werim
Heke ku baran neyê em ê herin.
Heke tu derewan neke ê her kes ji te hez bike.
KARİN(YAPABİLMEK/EDEBİLMEK)
Bu tarz cümleler "karîn" fiiliyle oluşturulur. Bu İngilizcedeki "can"in karşılığıdır.
Ez dikarim biçim. (Gidebilirim.)
Tu dikarî biçî. (Gidebilirsin.)
Ew dikare biçe. (Gidebilir.)
Em dikarin biçin. (Gidebiliriz.)
Hûn dikarin biçin. (Gidebilirsiniz.)
Ew dikarin biçin. (Gidebilirler.)
Karîn fiilini olumsuz yapmak, yani yapamamak, edememek anlamı vermek için başına -ni önekini getirmemiz yeterlidir.
Ez nikarim biçim. (Gidemem) gibi..
DİVÊTÎ(GEREKLİLİK)
Bir şeyi yapmanın 'gerekli' olduğu belirtilirken kullanılır.
Öznemizin başına "divê" getirmemiz yeterlidir.
Divê ez biçim. (Gitmem gerek)
Divê tu biçî. (Gitmen gerek) gibi
