Güneşin zararlı ışınlarından canlıları koruyan ozon tabakası dünyanın hangi katmanında bulunur?
Atmosferdeki sera gazları miktarının aşırı artmasından
kaynaklanan küresel ısınmaya neden olan gazların başında atmosfere salınan
yüksek miktardaki karbondioksit gelmektedir.
Atmosferdeki ozonun %90’ı, Stratosferin üst kısmında yer
yüzeyinden 15-50 km arasında yer almaktadır. Toplam ozonun bulunduğu tabakaya
Ozon tabakası adı verilmektedir. Ozan
tabakası Güneş’ten gelen UV-B ve UV-C gibi zararlı ışınlarını tutarak Dünyanın
yüzeyine ulaşmasını ve canlıların yaşamını tehdit etmesini önler.
OZON TABAKASININ OLUŞUMU NASILDIR?
Fotosentez sonucunda oksijenin stratosfer tabakasında
birikmesiyle güneş ışınları bu tabakada bulunan oksijen moleküllerine çarpmış
ve bu moleküllerin iki oksijen atomuna bölünmesini sağlamıştır. Bunun sonucunda
oksijen atomları ile oksijen molekülleri birleşerek ozon molekülünü o da ozon
tabakasını oluşturmuştur.
Canlıların korunmasını sağlayan Ozon tabakası kimyasalların
da etkisiyle delinme tehlikesiyle karşı karşıya kalmıştır. Dünyada kullanılan
azot, klor, hidrokloroflorokarbonlar (HCFC), kloroflorokarbonlar (CFC) gibi
maddelerin etkisiyle ozon tabakasındaki incelme özellikle Güney Kutbu'nda
görülmüştür.
Atmosferdeki sera gazları tarafından uzaya yayılması
engellenen aşırı ısının önemli bir kısmı okyanuslar tarafından soğuruluyor. Bu
durum yeryüzünün ortalama sıcaklığının daha yavaş bir biçimde artmasına neden
oluyor. Ancak okyanus suları ısındıkça
etkinlikleri de azalmaktadır. Bu durum 1900’lerin ikinci yarısında tespit
edilmiş sulardaki ısınmanın üçte birinin, atmosferdeki ozon seviyesinde yaşanan
değişimlerle bağlantılı olduğu ortaya konulmuştur. CFC kullanımının yasaklanması ile ozon
tabakasının incelmesinin durduğu hatta tabakanın kendi kendini tamir ettiği ve
kalınlaştığı belirtilmiştir.
OZON TABAKASI İNCELİRSE NE OLUR?
Ozon tabakasının incelmesi halinde dünyaya ulaşan zararlı
güneş ışınları cilt kanseri ve bağışıklık sistemi rahatsızlıklarının artmasına
yol açacak, ekolojik denge bozulacaktır.
OZON HANGİ KATMANLARDA BULUNUR?
Atmosferdeki ozonun %90’ına yakını, yer yüzeyinden itibaren
yaklaşık 10–50 km (32.000–164.000 feet) seviyeleri arasında bulunan stratosfer
tabakası içinde yer alır. Geri kalan %10’luk ozon miktarı ise yerden yaklaşık
10–15 km’ye kadar uzanan troposfer tabakası içinde bulunmaktadır. Ozon yıl
boyunca ekvator kuşağı üzerindeki stratosfer tabakasında üretilmekte, hava
hareketleri ile buradan kutuplara doğru taşınmaktadır.
OZON TABAKASINI NASIL KORURUZ?
-CFC ve HCFC içeren spreyleri kullanmayın
-Buzdolabınızın ve derin dondurucunuzun termostatını doğru
sıcaklığa ayarlayın
-Aracınızda ozon tabakasına zarar veren maddeleri içermeyen
klimaları tercih edin
-Buzdolabını, kondansatörün bulunduğu arka tarafta düzenli
olarak temizleyin
-Eski buzdolapları, dondurucular veya klima üniteleri,
yasaklar uygulamaya konmadan önce üretilen ozon tabakasını incelten maddeler
içerebilir. Bakım ve geri dönüşümünü sağlayın
OZON TABAKASININ DELİNMESİ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE SEBEP OLUR
MU?
Ozon tabakasında meydana gelen delinmenin doğrudan iklim
değişikliğine neden olmayacağı ancak Güney Yarım küre üzerindeki iklimi
etkilediğini söylemek mümkündür. Zararlı UV ışınlarının bir kısmı ozon deliği
boyunca kayar ancak bu güneş enerjisinin yüzde birinden az bir kısmı kadardır.
Bu yüzden ozondan kaçan UV ışınlarının gezegen üzerinde küresel ısınmaya sebep
olduğunu söylemek pek mümkün değildir.
Güneşin Zararlı Işınlarından Canlıları Koruyan Ozon
Tabakası Dünyanın Hangi Katmanında Bulunur?
Güneş'ten gelen zararlı ultraviyole (UV) ışınlarından canlıları
koruyan ozon tabakası, atmosferin stratosfer tabakasında bulunur. Stratosfer,
yerden yaklaşık 15-50 km yükseklikte yer alan bir tabakadır. Ozon tabakası, bu
tabakanın en üst kısmında, 20-30 km yükseklikte yoğunlaşır.
Ozon Tabakasının Önemi:
Ozon tabakası, Güneş'ten gelen UV-B ve UV-C gibi zararlı
ışınları absorbe ederek canlıların DNA'sına zarar vermesini önler. Bu olmadan,
cilt kanseri, katarakt, bağışıklık sistemi zayıflığı ve bitkilerde büyüme
geriliği gibi birçok sağlık sorunu ortaya çıkabilir.
Ozon Tabakasını Tehdit Eden Etkenler:
Kloroflorokarbonlar (CFC) ve Halonlar: Bu gazlar,
buzdolapları, klimalar ve spreylerde kullanılan kimyasallardır. Atmosfere
salındıklarında ozon moleküllerini parçalayarak ozon tabakasının incelmesine
neden olurlar.
Sera Gazları: Karbon dioksit gibi sera gazları, ozon
tabakasına doğrudan zarar vermese de küresel ısınmaya yol açarak stratosferde
ozon moleküllerinin parçalanmasını hızlandırabilir.
Volkanik Patlamalar: Volkanik patlamalar, ozon tabakasına
zarar veren klor ve brom gazları atmosfere salabilir.
Ozon Tabakasını Korumak İçin Neler Yapılabilir?
CFC ve Halon Kullanımını Azaltmak: Bu kimyasallar
yerine ozon dostu alternatifler tercih edilmelidir.
Sera Gazı Salınımını Azaltmak: Enerji tasarrufu ve
yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş gibi önlemler sera gazı emisyonlarını
azaltmaya yardımcı olabilir.
Ozon Tabakasına İlişkin Farkındalığı Artırmak: Ozon
tabakasının önemi ve onu korumak için neler yapılabileceği konusunda
bilinçlendirme çalışmaları yapılmalıdır.
Sonuç:
Ozon tabakası, Dünya'daki yaşam için hayati önem
taşımaktadır. Bu tabakayı korumak için bireysel ve uluslararası düzeyde adımlar
atmak önemlidir.
Ek Bilgiler:
Ozon tabakası, 1930'larda İngiliz fizikçi Sydney Chapman
tarafından keşfedilmiştir.
Ozon tabakasının incelmesi ozon deliği olarak bilinir. En
büyük ozon deliği Güney Kutbu üzerindedir.
1987 yılında Montreal Protokolü imzalanmış ve bu protokol
ile CFC ve halonların üretimi ve kullanımı yasaklanmıştır.
1994 yılında Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP)
tarafından Ozon Tabakası Koruma Günü 16 Eylül olarak kabul edilmiştir.
