Dünyanın Küre Şeklinde Olduğunu İleri Süren İlk Kişi Kimdir?
Dünyanın küre şeklinde olduğu fikri, insanlık tarihinde uzun ve ilginç bir geçmişe sahiptir. Bu düşünce, bir anda ortaya çıkmamış, farklı medeniyetlerde farklı zamanlarda gelişmiştir. Ancak bu fikri ilk kez net ve bilimsel bir temelde ileri süren kişi olarak genellikle Antik Yunan filozofu Pisagor (Pythagoras) kabul edilir.
Pisagor ve Erken Yunan Düşüncesi
Pisagor'un MÖ 6. yüzyılda yaşadığı ve matematik, müzik ve felsefe alanındaki katkılarıyla bilindiği düşünülmektedir. Ona atfedilen en önemli fikirlerden biri de Evren'deki her şeyin matematiksel oranlara dayandığı ve gök cisimlerinin kusursuz geometrik şekillerde olması gerektiği inancıdır. Bu mükemmellik arayışı içinde, Pisagor ve takipçileri, Dünya'nın da en mükemmel geometrik şekil olan bir küre olması gerektiğini teorileştirmişlerdir. Ancak, Pisagor'un bu fikri matematiksel veya gözlemsel kanıtlara dayandırmaktan çok, felsefi ve estetik bir çıkarım olduğu düşünülmektedir.
Diğer Önemli Antik Yunan Düşünürleri
Pisagor'dan sonra birçok başka Antik Yunan düşünürü de Dünya'nın küresel olduğu fikrini desteklemiş ve hatta bu fikri daha somut kanıtlara dayandırmaya çalışmıştır:
-
Aristoteles (MÖ 4. yüzyıl): Dünya'nın küresel olduğuna dair gözlemsel kanıtlar sunan ilk kişilerden biridir. Gemilerin ufukta batarken önce gövdelerinin, sonra yelkenlerinin kaybolduğunu ve Ay tutulmalarında Dünya'nın gölgesinin Ay üzerinde her zaman yuvarlak olduğunu gözlemlemiştir. Bu, Dünya'nın yuvarlak bir şekle sahip olduğunun güçlü bir kanıtıydı.
-
Eratosthenes (MÖ 3. yüzyıl): Dünya'nın çevresini şaşırtıcı bir doğrulukla hesaplayan ilk kişidir. İskenderiye ve Syene (bugünkü Asvan) şehirlerindeki güneş ışınlarının düşme açılarını karşılaştırarak bu hesaplamayı yapmıştır. Bu hesaplama, ancak Dünya'nın küre şeklinde olması durumunda anlamlıydı.
Bu düşünürlerin katkılarıyla, Antik Yunan'da Dünya'nın küresel olduğu fikri, felsefi bir teoriden gözlemsel kanıtlara dayanan bir bilimsel gerçekliğe dönüşmeye başlamıştır.
Yaygınlaşma ve Orta Çağ Düşüncesi
Antik Yunan'daki bu ilerlemelere rağmen, Roma İmparatorluğu'nun çöküşü ve Orta Çağ'ın erken dönemlerinde Avrupa'da Dünya'nın düz olduğu inancı kısmen yeniden popülerleşmiştir. Ancak İslam dünyasında ve Bizans İmparatorluğu'nda Antik Yunan biliminin mirası korunmuş ve geliştirilmiştir. İslam bilim insanları, Batlamyus'un (Ptolemy) coğrafya ve astronomi üzerine yaptığı çalışmalar sayesinde Dünya'nın küresel olduğu fikrini benimsemiş ve bu konuda önemli ilerlemeler kaydetmişlerdir. Orta Çağ'ın sonlarına doğru ve Rönesans ile birlikte, Antik Yunan düşünürlerinin eserlerinin Avrupa'da yeniden keşfedilmesiyle Dünya'nın küresel olduğu fikri Batı'da da genel kabul görmeye başlamıştır.
Dolayısıyla, Dünya'nın küre şeklinde olduğunu felsefi ve teorik düzeyde ilk ileri süren kişi Pisagor olarak kabul edilirken, bu fikri gözlemsel kanıtlarla destekleyen ilk önemli figür Aristoteles olmuştur. Eratosthenes ise bu küreselliği kullanarak Dünya'nın çevresini ölçmüştür. Bu düşünürlerin mirası, yüzyıllar boyunca bilimin ve coğrafi keşiflerin temelini oluşturmuştur.
