Batman’ın 1965 yılına ait köy ve şehir nüfus haritası, kentin etnik ve kültürel çeşitliliğini gözler önüne seriyor. O döneme ait resmi kayıtlardan derlenen veriler, Kürt, Arap, Süryani ve Zaza yerleşimlerinin ilçe ilçe dağılımını ayrıntılı biçimde ortaya koyuyor. Henüz il statüsü kazanmamış olan Batman’da her ilçe, kendine özgü kültürel mozaiğiyle dikkat çekiyor.
Merkezde Kürt Yerleşimleri Hakim
1965 yılında Batman Merkez’de nüfusun yaklaşık yüzde 90’ını Kürt yerleşimleri oluşturuyordu. Korik, Balpınar, İkiztepe, Karagün ve İrmi gibi köyler yoğun Kürt nüfusuyla öne çıkarken, Akça, Binatlı ve Tilmenç gibi köylerde Süryani topluluklarının yaşadığı görülüyor. Merkez şehir nüfusu o dönem 24 bin 990 olarak kayıtlara geçerken, kırsal yerleşimlerle birlikte toplam nüfus 34 bini aşıyordu.
Gercüş’te Arap ve Kürt Nüfus Dengesi
Batman’ın Gercüş ilçesi ise çok kültürlü yapısıyla dikkat çekiyor. Verilere göre, 1965’te Gercüş’te nüfusun yüzde 65’i Kürt, yüzde 35’i ise Arap yerleşimlerinden oluşuyordu. Ardıç, Bozlar, Aydınlı ve Seki gibi köyler Kürt nüfusunun yoğun olduğu yerlerken, Arıca, Yenice ve Çukuryurt köylerinde Arap topluluklarının yaşadığı belirtiliyor. İlçe merkez nüfusu 9 bin 477 olarak kayıtlara geçti.
Hasankeyf’te Arap Yerleşimleri Öne Çıkıyor
Tarihi ve kültürel zenginliğiyle bilinen Hasankeyf’te 1965 yılında nüfusun yüzde 77’sini Kürtler, yüzde 23’ünü ise Arap yerleşimleri oluşturuyordu. Gaziler ve Hasankeyf (merkez) köyü, Arap nüfusunun ağırlıklı olduğu yerler arasında yer aldı. Toplam nüfusun 7 bini aştığı ilçede, köylerin çoğu Dicle Nehri çevresinde konumlanmıştı.
Kozluk’ta Kültürel Denge
Batman’ın en geniş kırsal alanına sahip ilçelerinden biri olan Kozluk’ta ise Kürt ve Arap nüfusun dengede olduğu görülüyor. 1965 verilerine göre ilçede nüfusun yüzde 57’si Kürt, yüzde 43’ü Arap yerleşimlerinden oluşuyordu. Kaletepe, Kapaklı, Karabey gibi köylerde Kürt nüfusu yoğunken, Tuzla, Armutlu ve Boyikkonak gibi yerlerde Arap topluluklarının yaşadığı belirtiliyor.
Sason’da Zaza Yerleşimleri Dikkat Çekiyor
1965 yılı Batman tablosunun en dikkat çekici ayrıntısı ise Sason ilçesinde Zaza yerleşimlerinin bulunması oldu. İlçede nüfusun yüzde 42’si Kürt, yüzde 55’i Arap, yüzde 3’ü ise Zaza topluluklarından oluşuyordu. Kaşyayla köyü, Zaza nüfusunun yaşadığı tek yerleşim olarak kayıtlara geçti. Bu veri, Batman coğrafyasında Zaza nüfusunun tarihsel varlığına dair önemli bir belge niteliği taşıyor.
Batman’da Hiç Türk Yok
1965 yılında Batman’da yapılan nüfus sayımında hiç Türk olmaması dikkat çekti. O dönemde yapılan nüfus sayımında Batman’da sadece çok az sayıda Türk kökenli memur ve görevli olduğu bunların oranı da istatiksel olarak %1’in altında kaldığı için nüfus sayımına eklenmediği belirtildi.
Demografik Dönüşümün Başlangıcı
1960’lı yıllarda başlayan iç göç hareketleriyle birlikte Batman’ın demografik yapısı hızla değişmeye başladı. Özellikle petrol endüstrisinin gelişmesi, merkez ilçeye büyük bir göç akışı oluşturdu. 1965’te kırsalda yoğun olan nüfus, ilerleyen yıllarda şehir merkezine taşındı ve etnik çeşitlilik Batman kent kültürünün önemli bir parçası haline geldi.
Kültürel Zenginlik ve Birlikte Yaşam
Tablodaki veriler, Batman’ın tarih boyunca farklı halkların bir arada yaşadığı bir coğrafya olduğunu da kanıtlıyor. Kürt, Arap, Süryani ve Zaza toplulukları, hem dil hem gelenek bakımından bölgeye kültürel bir derinlik kazandırdı. Köy isimlerinden yaşam biçimlerine kadar uzanan bu çeşitlilik, Batman’ın çok kültürlü yapısının temellerini oluşturdu.
Tarihin Aynasında Bir Şehir
1965 nüfus verileri, Batman’ın sadece ekonomik değil, sosyolojik olarak da ne kadar dinamik bir yapıya sahip olduğunu ortaya koyuyor. Bugün modernleşen Batman’ın kökleri, işte bu çok sesli geçmişe dayanıyor. Farklı toplulukların katkılarıyla şekillenen tarih, kentin bugünkü kimliğini anlamak açısından büyük önem taşıyor.
Geçmişten Günümüze Kimlik Mozaiği
Yarım asırdan fazla bir süre önce tutulan bu kayıtlar, Batman’ın köylerinde yaşayan toplulukların birbirine nasıl komşu olduğunu ve aynı topraklarda nasıl birlikte yaşadığını belgeliyor. 1965 Batman nüfus haritası, sadece rakamlardan ibaret değil; aynı zamanda bir arada yaşam kültürünün, tarihsel kimliklerin ve ortak hafızanın da öyküsü.
