Aynı kökten gelen kelimeleri bir arada kullanma sanatı

Batman Üniversitesi'nde Güvenlik Eğitiminde Yeni Dönem

İçeriği Görüntüle

Cinas: Aynı Kökten Gelen Kelimelerin Ustalıkla Kullanımı

Aynı kökten gelen veya sesleri benzer olan kelimeleri bir arada kullanarak, anlatıma estetik bir derinlik ve anlam zenginliği katma sanatına cinas denir. Bu sanat, özellikle divan edebiyatında ve halk şiirinde sıkça kullanılmıştır. Cinas, sadece ses benzerliği değil, aynı zamanda kelimelerin farklı anlamlarını kullanarak bir söz sanatı oluşturmayı hedefler.

Cinas Sanatının Çeşitleri ve Özellikleri

Cinas sanatı genellikle iki ana başlık altında incelenir:

1. Tam Cinas (Cinas-ı Tam): Sesleri ve yazılışları tamamen aynı olan, ancak anlamları farklı olan kelimelerin bir arada kullanılmasıdır. Bu tür cinaslarda kelimeler birebir örtüşür ama bağlam içinde farklı anlamlara gelir.

   • Örnek: "Kandemir, kara toprakta yatan şehitleri ziyaret etti, sonra bir toprakta nefes almak için bahçesine döndü." (İlk "toprakta" kelimesi mezar anlamında, ikinci "toprakta" kelimesi ise zemin/arazi anlamında kullanılmıştır.)

   • Örnek: "Bahçede açan gül kokusuyla içime ferahlık doldu, birden hatırıma geldi ve sevdiklerime bir gül gönderdim." (İlk "gül" çiçek anlamında, ikinci "gül" ise fiil olan "gülmek" veya "hediye" anlamında kullanılmıştır.)

2. Eksik Cinas (Cinas-ı Nakıs): Sesleri veya yazılışları arasında küçük farklılıklar bulunan, ancak yine de bir uyum ve çağrışım yaratan kelimelerin bir arada kullanılmasıdır. Bu tür cinaslarda kelimeler tam olarak aynı değildir ama yakınlıkları dikkat çeker.

   • Örnek: "Kara toprağın üstünde oturmak yerine, göğe yükselmek istiyordu." (Burada "toprak" ve "oturmak" kelimelerinin ses yakınlığı ve çağrışımı cinas oluşturur, ancak aynı kökten gelmezler.) Bu tür cinaslar, daha çok ses uyumu ve kafiye üzerinden işler.

Edebiyatta Cinas Kullanımı

Cinas, özellikle şiirde mısralara ahenk ve derinlik katmak için tercih edilen bir yöntemdir. Şairler, kelime oyunlarıyla okuyucuyu veya dinleyiciyi düşündürmeyi ve metne farklı boyutlar eklemeyi amaçlarlar. Halk şiirinde, özellikle manilerde ve türkülerde cinaslı kafiyelere sıkça rastlanır. Divan şiirinde ise beyitlerdeki anlam derinliğini artırmak ve şairin kelime ustalığını göstermek için kullanılır.

• Maniden bir örnek:

  • Gül diktim gülmedim

  • Sana yandım külmedim

  • Yar senin gibi birini

  • Ömrümce bulmadım

Bu örnekte "gülmedim" ve "külmedim" kelimeleri arasında ses benzerliğine dayalı bir cinas vardır.

Cinas, dilin zenginliğini ve kelimelerin çok yönlülüğünü gösteren önemli bir söz sanatıdır.