55 Yıllık Alan Araştırmasıyla Alika (Alikan) Aşireti’nin İzini Sürdü
Batmanlı araştırmacı Kasım Tunç, İran’dan Türkiye’ye göç eden Alikan işaretinin ilk öncülerinin Halil, Ali, Şeyh Hasan ve diğer aile büyükleri olduğunu belirtiyor.
“Atalarımız yaşadıkları her yerde inanca, özgürlüğe, onura ve izzete önem vermişlerdir. Kahramanca yaşamış, zalimlere boyun eğmemiş, namus ve şerefleri için her türlü zorluğa göğüs germişlerdir,” ( Kasım Tunç )
Karacadağ Dönemi: Göçebe Hayattan Yerleşik Hayata
Tunç’un aktardığına göre, göçün ardından Alika Aşireti mensupları Karacadağ bölgesine yerleşti. Burada uzun yıllar boyunca koçer (göçebe) bir yaşam sürdürdüler ve geçimlerini hayvancılıkla sağladılar.
Zamanla nüfusun artmasıyla aşiret genişledi; ancak sosyal ve ekonomik nedenler, farklı bölgelere göç etmelerini zorunlu kıldı.
Beşiri’ye Yerleşim: Garzan Çayı Kıyısında Yeni Bir Hayat
Karacadağ’dan ayrılan aileler, daha sonra Beşiri bölgesine göç ederek Garzan Çayı’nın iki yakasına yerleştiler. İlk dönemlerde mağaralarda yaşam süren aşiret üyeleri zamanla yerleşik hayata geçti ve köyler kurdu.
Alika Aşireti’nin ilk yerleşim alanları arasında Male Biniye, Kele (Jıkefte Amer), Baleka, Siğora, Zeve ve Receba köyleri bulunuyor.
Yedi Ana Kol: Alika Aşiretinin Yapısı
Tunç, Beşiri’ye yerleşen Alika Aşiretinin zamanla yedi ana kola ayrıldığını belirtiyor.
Alfabetik sırayla bu kollar:
Ağıka, Cindika, Katğoka, Mala Dibo, Mala Remo, Mala Sino ve Mıstika.
Bu kollar uzun yıllar boyunca göçebe yaşam biçimini sürdürdü. Yaz aylarında Van, Bitlis, Bingöl, Ağrı ve Muş gibi Serhat illerine yaylaya çıkan aileler, mevsim sonunda yeniden Beşiri’ye dönüyordu.
Kayıp Kolun Hikayesi: Mıstika
Kasım Tunç’un araştırmasına göre, aşiretin en dikkat çekici kollarından biri olan Mıstika kolu, trajik bir olay sonucunda “kayıp kol” olarak anılmaya başladı.
Rivayete göre, Mala Dibo koluna mensup üç kardeşin aileleri yayladan dönerken Ğarzan bölgesinde konakladı. Bu sırada bir gelini zorla kaçırmak isteyen Zoke Mirî’nin oğlu ve adamlarıyla çıkan çatışmada üç kişi öldürüldü.
Olayın ardından bu aileler Beşiri’ye dönemedi ve Bitlis’in Hizan bölgesine yerleşti.
Zamanla Çaldıran’a bağlı Kevre Şamiya köyü yaylasına çıkan bu kol, daha sonra Türkiye’nin dört bir yanına dağıldı.
Bugün Iğdır–Doğubayazıt arası, Van–Muradiye, Malatya, Konya–Cihanbeyli ve Kulu gibi bölgelerde bu kolun torunları yaşamaktadır.
Kasım Tunç, “Kulu’da yaşayan bazı ailelerin, Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın ailesiyle akrabalık bağları bulunduğu yönünde güçlü rivayetler olduğunu” belirtiyor.
Soy Bağları ve Önemli İsimler
Tunç’un araştırmasına göre, Halef’in soyu Botan bölgesinden geçerek Cizre, Nusaybin ve İdil çevresine yerleşti.
Diğer kardeş Süleyman’ın ailesi ise Batman’ın Cimeline köyü üzerinden Kepraf köyüne yerleşti.
Süleyman’ın oğlu Hacı Abdullah, bölgenin tanınmış isimlerinden Eminê Ahmet’in dedesidir.
Eminê Ahmet ve Ğelilê Mêhemet, zekaları ve liderlikleriyle Raman Aşireti’nin önde gelen şahsiyetleri arasında yer almıştır.
Alika Aşiretinin Günümüzdeki Dağılımı
Bugün Alika Aşireti mensupları Türkiye’nin ve çevre coğrafyanın pek çok bölgesine yayılmış durumdadır.
Kasım Tunç’un kayıtlarına göre aşiretin bulunduğu başlıca yerleşim alanları şunlardır:
Karacadağ, Beşiri, Mardin Merkez (Mala Çelkê), Nusaybin, Kızıltepe (Mala Cevher ailesi), Suriye/Kamışlo (Mala Şeyh Ahmedê Ğızna, Cumay Köyü), Diyarbakır/Lice, Bingöl, Muş/Malazgirt, Erzurum, Çaldıran, Tatvan, Malatya, Elazığ/Palo, Kurtalan, Siirt, Konya, Aydın, Kozluk, Erciş, Bismil, Bitlis, Kars, Erzincan, Eskişehir, Kuzey Irak/Çemçemal ve Zengaye Mamo köyü.
Kardeş Aşiret: Ğelil (Ğelika)
Kasım Tunç, Alika Aşireti’nin tarih boyunca Ğelil (Ğelika) Aşireti ile kardeş topluluk olduğunu da vurguluyor.
Bu aşiret mensupları bugün Doğubayazıt, Diyadin, Patnos, Erciş, Malazgirt, Kırşehir, Ankara/Haymana ve Türkiye’nin birçok ilinde yaşamaktadır.
Şeyh Heseni Kolu
Alika Aşiretine bağlı Şeyh Heseni kolu, geçmişte Van Gölü çevresinde ve Doğu Anadolu’nun yaylalarında yaşamıştır.
Günümüzde bu kola mensup aileler Patnos, Malazgirt, Ğamur, Diyadin ve Van çevresinde bulunmaktadır.
Kaynak ve Yöntem: 55 Yıllık Saha Çalışması
Kasım Tunç’un bu kapsamlı çalışması, 55 yıllık alan araştırmasına dayanıyor.
Tunç, Irak, İran, Suriye ve Türkiye’de yaşayan aşiret mensuplarıyla birebir görüşmeler yaparak sözlü tarih, yerel hafıza ve soy kayıtlarını bir araya getirmiştir.
Kasım Tunç’un Soy Kütüğü
Tunç, Alika Aşiretinin Mala Dibo koluna mensuptur.
Ailesi önce Beşiri’ye bağlı Malê Biniye köyünde, ardından Bağımze Köyü’nde yaşamıştır.
Soy zinciri ise şu şekildedir:
Torunu Abdullah → Oğlu Muhammed Ali → Kendisi Kasım → Mecit → Hasan → Kasım → Mıhe → Êmer → Çelo → Dibo → Ali.
Kasım Tunç, araştırmasını şu sözlerle özetliyor:
“Alika Aşireti’nin tarihi, yalnızca bir aşiretin geçmişi değil; onurun, direnişin ve özgürlüğün tarihidir. Bizim görevimiz, bu mirası doğru anlatmak ve gelecek kuşaklara aktarmaktır.”
